ΠΑΙΔΕΙΑ ή ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ;

Βύρων Κρετσόβαλης

Απόφοιτος Κλασικών Σπουδών, Τμήματος Φιλολογίας ΑΠΘ

Μεταπτυχιακός Φοιτητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας ΑΠΘ 

Μέλος Τομέα Επικοινωνίας & Τύπου ΚΕΑΣΜ

Μέσα στο γενικότερο πνεύμα των εορτών δεν θα ήθελα να θίξω κάποιο επίκαιρο ή «βαρύ» θέμα επιφορτίζοντας την ήδη βεβαρημένη ατμόσφαιρα που βιώνει η πλειοψηφία μας στη χώρα εξαιτίας της –ιδιαίτερα του τρέχοντος έτους¬- κρίσης. Έτσι, λοιπόν, αποφάσισα να ασχοληθώ με ένα ζήτημα που προσωπικά ως εκπαιδευτικός μου προκαλεί «πονοκέφαλο». 

Αυτό δεν είναι άλλο από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο και εξαιτίας της κρίσης αποκάλυψε πιο ξεκάθαρα τις παθογένειες του. Είναι γνωστό ότι η οικονομική κρίση επέφερε την δραματική μείωση των δαπανών σε όλους τους κοινωνικούς τομείς, συνεπώς ούτε η παιδεία τη γλίτωσε. 

Άμεσα αποτελέσματα, επομένως, είναι να μην ανανεώνεται το, ομολογουμένως γερασμένο, διδακτικό προσωπικό ή να μην καλύπτονται τα οποιαδήποτε κενά σε αυτό, να μην εκσυγχρονίζονται οι σχολικές μονάδες και άλλες πολλές καθημερινές ανάγκες –τουλάχιστον άμεσα-  να μην εκπληρώνονται. Με ποιον τρόπο όμως μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση;

Αναμφισβήτητα, το αγαθό της παιδείας και δωρεάν προσφορά του σε όλους, δεν ήταν πάντοτε δεδομένο και κατακτήθηκε με μεγάλους αγώνες. Ωστόσο, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί και είναι ένα ερώτημα που πάρα πολλοί το έχουν θέσει: «Καλά, στα παλαιότερα χρόνια στην Ελλάδα, που τα μέσα ήταν λιγοστά, πώς συνέβη και εμφανίστηκαν τόσα λαμπρά πνεύματα, ενώ τώρα δεν συμβαίνει το ίδιο;»  

Η απάντηση, κατά την προσωπική μου άποψη, έγκειται στην μεταστροφή που συντελέσθηκε στον ίδιο τον χαρακτήρα της παιδείας. Η παιδεία, πλέον, είναι απλώς μία «επαγγελματική εκπαίδευση», με στόχο μόνο ένα πτυχίο και τίποτα παραπέρα. 

Ως εκ τούτου, έχει εκλείψει κάθε τι το ουμανιστικό, η έννοια της «ευρύτερης μόρφωσης», που σχηματίζει Ανθρώπους και όχι απλά καταρτισμένους εργαζόμενους. Προσοχή, όμως, μιλάμε για το βασικό στάδιο παιδείας της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς το Πανεπιστήμιο είναι προσωπική υπόθεση του καθενός σύμφωνα με τις προτιμήσεις και τις φιλοδοξίες του.

Από τη πρώτη μέρα που πάμε σχολείο –ακόμα και αν δεν είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε- μέχρι την τελευταία, μπαίνουμε σε ένα καλούπι, διαμορφωμένο από το οικογενειακό μας περιβάλλον και από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα, που μας οδηγεί να απορρίπτουμε ή να αποδεχόμαστε μαθήματα επειδή δεν «εξυπηρετούν» τον επαγγελματικό μας στόχο. Συν τοις άλλοις, σε μία τέτοια ηλικία και δη χωρίς συνεδρίες συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού, πώς είναι δυνατό να αποφασίσει κανείς εύκολα αυτό που θέλει να κάνει στην υπόλοιπη ζωή του; 

Αυτή η τεχνοκρατική προσέγγιση δεν προάγει τη προσωπική καλλιέργεια, αλλά αρκείται μονάχα να αναπτύσσει τα skills (δεξιότητες) που απαιτούνται από την αγορά εργασίας. Συνεπώς, για αυτή τη στρεβλή προσέγγιση ευθύνεται πέρα από το εκπαιδευτικό σύστημα και η νοοτροπία των διδασκομένων. 

Ίσως σε αυτό το φαινόμενο να συνευθύνεται και η παγκόσμια άνοδος των θετικών επιστημών. Ακόμα και αν θεωρηθεί ότι το εκπαιδευτικό σύστημα καθεαυτό δεν προσφέρει τα κατάλληλα ερεθίσματα, πρέπει να αναλογιστεί κανείς, αν και ο ίδιος θα ήταν έτοιμος να τα λάβει. Όλα αυτά, σαφώς, προκύπτουν από την οπτική του βασικού σταδίου εκπαίδευσης ως «επαγγελματική κατάρτιση». 

Εντούτοις, η ευρύτερη παιδεία και καλλιέργεια διαμορφώνει ανθρώπους και νοοτροπίες που βοηθούν στην αρμονική και αποτελεσματική συνεισφορά του ατόμου στην δημοκρατική κοινωνία, που είναι και το μέγιστο χρέος, όχι απλά και μόνο στο εργασιακό του περιβάλλον. Κατ’ επέκταση, η επαγγελματική αποκατάσταση δεν είναι ο υπέρτατος στόχος της γνώσης. Τα εφόδια που παρέχει η γνώση προεκτείνονται σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής. 

Μάλιστα, μία ανέκδοτη ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας έρχεται να ενισχύσει την παραπάνω άποψη. Όταν κάποιοι ταξιδιώτες ρώτησαν τον φιλόσοφο Αρίστιππο τον Κυρηναίο, αν είχε να τους δώσει μία συμβουλή πριν το ταξίδι τους, ο ίδιος τους προέτρεψε να αποκτούν πάντοτε εκείνα τα κτήματα, που, ακόμα και αν οι ίδιοι ναυαγήσουν, να μπορούν να κολυμπήσουν μαζί τους. Με λίγα λόγια, ο,τιδήποτε μαθαίνει κανείς έχει αξία καθεαυτό χάριν της ευρύτερης μόρφωσης και όχι της επαγγελματικής στόχευσης.  

Εν κατακλείδι, ολοκληρώνοντας τις άνωθι σκέψεις θα επιθυμούσα να υπογραμμίσω πως οποιαδήποτε μεταρρύθμιση με άξονα τον εκσυγχρονισμό της παιδείας μέλλεται να γίνει, πρέπει να στοχεύει στην «καρδιά» του προβλήματος: την πραγματική καλλιέργεια των μαθητών. 

Υπάρχουν τρόποι και λύσεις, με την μείωση του βαθμοθηρικής-χρησιμοθηρικής φύσης των μαθημάτων για παράδειγμα, όμως το προκείμενο άρθρο δεν αποτελεί υπόμνημα διαρθρωτικών αλλαγών, αλλά μία απλή έκθεση ιδεών. Γιατί εδώ και χρόνια οι μαθητές –όχι πάντοτε εκουσίως- έχουν πάρει τον λάθος δρόμο χωρίς να απολαμβάνουν το ταξίδι της Γνώσης, καθότι, όπως λέει και ο Καβάφης, δεν είναι το παν η Ιθάκη αλλά και το ταξίδι. 

Η Γνώση είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός, τον οποίο μπορεί να φέρει κανείς μαζί του μέσα σε πάσης φύσεως κρίση. Άλλωστε, δεν είναι κακό ούτε επιζήμιο ούτε απορριπτέο να διατηρεί κανείς μία αχτίδα ιδεαλισμού μέσα στο γενικότερο σκοτάδι της σύγχρονης εποχής.