Συνταγματική Αναθεώρηση: Θεσμοθέτηση Γερουσίας;

* Του Ιωάννη Π. Χουντή

ΠΗΓΗ: capital.gr

Θα "άντεχε" η Ελλάδα την θεσμοθέτηση μίας Γερουσίας στο πλαίσιο της επικείμενης Συνταγματικής Αναθεώρησης; Ποια πλεονεκτήματα θα προσέφερε μία τέτοια πολιτική επιλογή; Θα άξιζε μία "τέταρτη" ευκαιρία στον θεσμό εν Ελλάδι;

H Γερουσία είναι ένα νομοθετικό σώμα, που εντοπίζεται σε κοινοβουλευτικές (Ιταλία) και σε προεδρικές (Η.Π.Α., Γαλλία) δημοκρατίες. Ονομάζεται -συνήθως- Άνω Βουλή προς αντιδιαστολή με την (Κάτω) Βουλή, που ασκεί το κύριο εύρος της νομοθετικής εξουσίας.

Ιστορική Αναδρομή

Γερουσία για πρώτη φορά συναντούμε κατά τη διάρκεια της ελληνικής Επανάστασης. Επρόκειτο για συμβουλευτικά σώματα, που έπρεπε να οργανώσουν τον Αγώνα. Τέτοια ήταν η Μεσσηνιακή Γερουσία -της οποίας ως επικεφαλής απευθύνεται στη Μεγάλη Βρετανία ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης- και η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδας. Η Β΄ Εθνική Συνέλευση στο Άστρος Κυνουρίας (30/3/1823) τις κατάργησε.

Πρώτη επίσημη θεσμοθέτηση Γερουσίας λαμβάνει χώρα επί Ιωάννη Καποδίστρια με το ψήφισμα της 22/7/1829 της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης στο Άργος. Το συμβουλευτικό αυτό σώμα καταργείται στις 27/7/1832. Γερουσία ως "δεύτερη Βουλή" ιδρύεται στην Ελλάδα για πρώτη φορά με το Σύνταγμα του 1844 -οι Γερουσιαστές διορίζονται ισόβια από τον Μονάρχη- και καταργείται μετά την Επανάσταση του 1862, που οδηγεί στην Έξωση του Όθωνα. 

Η τελευταία θεσμοθέτηση Γερουσίας στην Ελλάδα μέχρι σήμερα υπήρξε και η πλέον ρηξικέλευθη. Με το Σύνταγμα της Αβασίλευτης Ελληνικής Δημοκρατίας το 1922 συγκροτείται αιρετή Γερουσία 120 μελών, που εκλέγονται κάθε εννέα χρόνια και ανανεώνεται κάθε τρία χρόνια το 1/3 της σύνθεσης. Η λειτουργία αυτής της Γερουσίας υπήρξε παραγωγική και καταργήθηκε από το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη μετά την καταστολή του βενιζελικού πραξικοπήματος του 1935. 

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως η παρουσία Γερουσίας στην Ελλάδα δεν είναι κάτι το ανοίκειο σε σχέση με τα πολιτικά μας πράγματα. Δύο Συντάγματα, μάλιστα, προώθησαν την παρουσία της, ένα εκ των οποίων υπήρξε λίαν προοδευτικό.

Θεσμοθέτηση Γερουσίας σήμερα;

Η Γερουσία και στην Ελλάδα δύναται να διαδραματίσει ρόλο ενός θεσμικού αντίβαρου στη Βουλή αλλά και στην Κυβέρνηση. Η Γερουσία είναι εκείνος ο θεσμός, που σταθμίζει και ισορροπεί τις διάφορες εξουσίες (checks and balances) και αποτελεί αρωγό της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Άλλωστε, όταν ο Αριστοτέλης ρωτούσε τον Πλάτωνα ποιος θα φυλάει τους φύλακες, που θα φυλάνε τον λαό της πόλεως διατύπωνε τη μέγιστη δημοκρατική ρήση της Αρχαιότητας. Σήμερα, ποιος ελέγχει την υπαρκτή σε αρκετές περιπτώσεις ασυδοσία των "εκλεκτών" του Λαού σε Βουλή και Κυβέρνηση;

Επιπροσθέτως, εάν παρατηρήσουμε τους συνταγματικούς χάρτες των δυτικών κρατών θα διαπιστώσουμε πως πλέον των μισών έχουν κάποιου είδους "δεύτερης" κοινοβουλευτικής συνέλευσης, είτε αυτή ονομάζεται Γερουσία, είτε Άνω Δούμα, είτε Βουλή των Λόρδων.

Εάν σε μία τέτοια συνέλευση αποφευχθεί η απόλυτη κομματική κυριαρχία και σκοπιμότητα και εξασφαλιστεί η εκλογή των μελών της, τότε μπορεί να υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας, να εμποδιστεί η απόλυτη εξουσία της πλειοψηφίας και η διασφάλιση της αντιπροσώπευσης και των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, να ασκείται ορθός νομοθετικός έλεγχος και να εξασφαλίζεται ο απαραίτητος χρόνος διαλόγου σε συγκεκριμένα ζητήματα. Tέλος, σχετικά με τις αρμοδιότητες ενός τέτοιου σώματος: 

Η Γερουσία μπορεί να έχει την αρμοδιότητα ελέγχου αν συντρέχουν, πράγματι, οι προϋποθέσεις της εξαιρετικά απρόβλεπτης και επείγουσας ανάγκης για την έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, πράγμα που η δικαστική λειτουργία αρνείται να πράξει. Πόσες φορές, στο πρόσφατο παρελθόν, καλύπτονταν οι εν λόγω προϋποθέσεις; Μήπως τέτοιου είδους καταστρατηγήσεις του πνεύματος του Συντάγματος θα ελεγχθούν από μία Γερουσία;

Μιας και ανοίγει, λοιπόν, ο διάλογος για την Συνταγματική Αναθεώρηση καταθέτουμε μία σαφώς ατελή άποψη με σκοπό την διεύρυνση της συζήτησης μακρυά από τα τετριμμένα σημεία της. Τελικά, η θεσμοθέτηση Γερουσίας δεν αποτελεί ιδεολογική επιλογή αλλά ανάγκη για την ποιοτική βελτίωση του κοινοβουλευτικού μας συστήματος, που σήμερα νοσεί σε πολλά επίπεδα.

* Ο κ. Ιωάννης Π. Χουντής, είναι Κλασικός Φιλόλογος ΑΠΘ 
και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Πολιτικών Μελετών "Κέντρο Αστικής Μεταρρύθμισης"