Η Αλ Κάιντα συνεχίζει να ακμάζει... μπορούμε να την σταματήσουμε;

Της Δάφνη Τσιπίτση

Πτυχιούχος Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών 

του Πανεπιστημιου Μακεδονίας

M.Sc. στη Διεθνή Άμυνα και Ασφάλεια

στο Sciences Po - Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού

Για περισσότερα από 20 χρόνια, η Αλ-Κάιντα και οι απόγονοί της διαδέχθηκαν με επιτυχία την άποψη ότι η Δύση εμπλέκεται σε έναν "πόλεμο κατά του Ισλάμ" με την ενεργό συμμετοχή των ηγετών σε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο. Αυτή η γνώμη δεν περιορίζεται σε μια χούφτα εξτρεμιστών. Αντίθετα, εκατομμύρια Μουσουλμάνοι έχουν καταλήξει να πιστεύουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, και όχι μόνο, καταπιέζουν σκοπίμως τη μουσουλμανική θρησκεία τους και καταπνίγουν την πολιτική αλλαγή προκειμένου να παραμείνουν στην εξουσία οι καταπιεστικές κοσμικές κυβερνήσεις.

Η αλήθεια είναι ότι με τον θάνατο του Οσάμα Μπιν Λάντεν και την ήττα των Ταλιμπάν όλοι περίμεναν ότι η Αλ-Κάιντα θα εξαφανιστεί. Χρόνια αργότερα όμως, αυτή η αισιοδοξία δεν είναι παρά μια μακρινή μνήμη. Η τρομοκρατική οργάνωση μεταμορφώθηκε σε ένα πιο χαλαρό δίκτυο και οι κόμβοι της εξαπλώθηκαν σε ολόκληρες ηπείρους. Μεταξύ της 11ης Σεπτεμβρίου και του θανάτου του Μπιν Λάντεν, η συμμετοχή της Αλ-Κάιντα αυξήθηκε κατά μια τάξη μεγέθους - από 400 σε περίπου 4.000 επιθέσεις. Ούτε η αποχώρηση του Μπιν Λάντεν από το προσκήνιο έκανε κάτι για να επιβραδύνει αυτή την επέκταση. Η σημερινή οργάνωση μπορεί να υπερηφανεύεται για δεκάδες χιλιάδες μαχητές υπό τη διοίκησή της χωρίς να υπολογίζονται και χιλιάδες ακόμα που ορκίζονται ακόμα πίστη στους ¨απογόνους¨ της Αλ-Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος.

Γιατί οι τρομοκρατικές οργανώσεις αυτές επιβίωσαν και μεγάλωσαν? 

Εν ολίγοις, επειδή η ιδεολογία τους παραμένει ισχυρή. «Έχουμε γίνει μια ιδέα και δεν είμαστε πλέον μια ομάδα», έγραψε ο Harun Fazul, αρχιτέκτονας των βομβιστικών επιθέσεων της Πρεσβείας της Ανατολικής Αφρικής, το 1998. Η Αλ-Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις έχουν καταφέρει να προσελκύσουν ανθρώπους με ψευδείς ισχυρισμούς για έναν εποχικό πόλεμο μεταξύ του Ισλάμ και της Δύσης και δόλιες υποσχέσεις για διαμόρφωση μιας σύγχρονης ιστορίας. 

Η αλλαγή 

Η ηγεσία της Αλ-Κάιντα είδε την Αραβική Άνοιξη ως ευκαιρία για μια δική της αναγέννηση. Η στρατηγική αλλαγή που είχε διέταξε ο Μπιν Λάντεν στις τελευταίες εβδομάδες πριν το θάνατο του, εξυπηρετεί καλά την οργάνωση. Αντί για τη φιλελεύθερη δημοκρατία την οποία πολλοί ήλπιζαν, η Αλ-Κάιντα και άλλες μαχητικές ομάδες χρησιμοποίησαν την Αραβική Άνοιξη για να προκαλέσουν χάος ειδικά στη Συρία και την Υεμένη . Η οργάνωση μπορεί να έχασε το ιρακινό της ¨υποκατάστημα¨, το οποίο μεταμορφώθηκε σε Ισλαμικό Κράτος το 2014 ύστερα από διαμάχη για την υπεροχή της οργάνωσης, αλλά εν τω μεταξύ, τα πιστά franchises της έχουν ενισχύσει σημαντικά την πρόσφυση τους. 
Η Αλ-Κάιντα σήμερα

Στην παλιά ¨καρδιά¨ του Αφγανιστάν του Μπιν Λάντεν, - όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες αγωνίζονται μέχρι και σήμερα με κόστος περίπου 840 δισεκατομμυρίων δολαρίων και πάνω από 2.200 ζωές - οι τάσεις είναι υπέρ της Αλ-Κάιντα. Οι εκτιμήσεις της δύναμης των Ταλιμπάν ποικίλλουν, αλλά εκτιμώνται περίπου τέσσερις φορές το πλήθος των αμερικανικών στρατευμάτων που αναπτύσσονται επί του παρόντος στη χώρα. Σύμφωνα με στρατηγικούς αναλυτές, οι Ταλιμπάν κρατούν συνολικά τον έλεγχο τουλάχιστον 52 αφγανικών περιοχών - που φιλοξενούν περισσότερους από 3 εκατομμύρια ανθρώπους - και πολεμούν ενεργά τον στρατό του Αφγανιστάν για 198 ακόμη περιοχές ακόμα. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το Πεντάγωνο αύξησε για ακόμη μια φορά τους αριθμούς των στρατευμάτων του.

Στην Υεμένη, όπου γεννήθηκε ο πατέρας του Μπιν Λάντεν, η Αλ-Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (AQAP) εκμεταλλεύτηκε μια άγρια σύγκρουση και την παρέμβαση της Σαουδικής Αραβίας για στρατολόγηση, σύμφωνα με εκτίμηση του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων του Μαρτίου του 2018. Όπως πολλά από τα παραρτήματα, η AQAP έχει αποδείξει ότι είναι εξαιρετικά ανθεκτική ενόψει της συνεχιζόμενης στρατιωτικής πίεσης και περιοδικά ελέγχει μεγάλες περιοχές της επικράτειας, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών πόλεων και δικτύων αυτοκινητόδρομων.

Σε όλο τον Κόλπο του Άντεν, το παράρτημα της Αλ Κάιντα, Al-Shabaab, διατηρεί στενούς δεσμούς με το AQAP. Η συνεργασία μεταξύ των δύο ομάδων είναι συνηθισμένη και οι ¨διοικητές¨ τους έχουν ενημερωθεί για τη λειτουργία μιας δικής τους υπηρεσίας πληροφοριών και για τη χρήση βαρέων όπλων. Παρά τα χρόνια έντονων συγκρούσεων με ειρηνευτικές δυνάμεις από τις γύρω χώρες, η Al-Shabaab παραμένει η κυρίαρχη μαχητική ομάδα στη Σομαλία, ειδικά στις αγροτικές περιοχές στο νότο της χώρας. Σήμερα, η Al-Shabaab επιδιώκει να εδραιώσει μόνιμη παρουσία στην Κένυα, την Αιθιοπία και το Τζιμπουτί - το τελευταίο από τα οποία φιλοξενεί τις υπερπόντιες στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ, της Κίνας, της Γαλλίας και της Ιαπωνίας. 

Στην άλλη πλευρά της αφρικανικής ηπείρου, στο Μάλι και στη γύρω περιοχή του Σαχέλ, η Αλ-Κάιντα στο ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM) ολοκλήρωσε πρόσφατα μια συγχώνευση με αρκετές άλλες παρατάξεις, δημιουργώντας ένα πολυεθνικό όμιλο τζιχάντ με υπακοή στην Αλ-Κάιντα. 

Στη Συρία, η εικόνα είναι πιο κατακερματισμένη, αλλά παρέχει ένα παράθυρο για την πιθανή μελλοντική εξέλιξη της Αλ-Κάιντα. Το Al-Nusra Front, το συριακό παράρτημα της οργάνωσης, έχει περάσει από μια σειρά αλλαγών επωνυμίας τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια να αποστασιοποιηθεί από το κέντρο της Αλ- Κάιντα, και έτσι να γίνει ευπρόσδεκτη στις ξένες κυβερνήσεις αναζητώντας ομάδες ανταρτών. Τους τελευταίους μήνες, το παράρτημα προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, προκειμένου να σταματήσει η παλίρροια των ζημιών στις δυνάμεις του Assad αλλά μια άλλη φατρία, ακόμα σημαντική, παραμένει πιστή στην Αλ-Κάιντα.

Η δύναμη της ιδεολογίας

Από τις 9/11, οι δυτικοί στρατιωτικοί, οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου και οι υπηρεσίες πληροφοριών έχουν κάνει αποτελεσματική δουλειά εξάλειψης των τρομοκρατών. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ηγέτες τρομοκρατικών οργανώσεων σκοτώνονται ή αιχμαλωτίζονται, ομάδες όπως η Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος τα τελευταία χρόνια κατάφεραν να συγκεντρώσουν δυνάμεις που αριθμούν σε δεκάδες χιλιάδες - γεγονός που έγινε από το σταθερό ρεύμα ξένων μαχητών που τώρα επιστρέφουν σπίτι τους από τη Συρία και το Ιράκ. Αυτό που το κατέστησε αυτό δυνατό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η δύναμη της ιδεολογίας που συνδέει αυτές τις ομάδες μαζί. Το μάθημα εδώ είναι ότι δεν υπάρχει καμία ποσότητα επιδρομών ειδικών δυνάμεων, συλλήψεων ή βασανιστηρίων αρκετή για να νικήσει το πιο ισχυρό όπλο των εξτρεμιστών - το μήνυμα που χρησιμοποιούν για την πρόσληψη νέων μελών.

Τα απλά μηνύματα για το πώς "η δολοφονία είναι μη-ισλαμική" ή "η Δύση δεν βρίσκεται σε πόλεμο με το Ισλάμ" είναι υπερβολικά αόριστα και υπερβολικά εύκολα απορριπτέα. Μια νέα αφήγηση μπορεί να κρατηθεί μόνο αν είναι προσαρμοσμένη, όχι μόνο από χώρα σε χώρα, αλλά και από το επίπεδο μεμονωμένων κοινοτήτων. Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι συνδέονται με ομάδες, όπως είναι η Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό από τόπο σε τόπο. Σε ορισμένα αφρικανικά κράτη, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι οικονομικοί λόγοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, παράλληλα με εθνοτικά και οικογενειακά κίνητρα. Αλλού, η ακρογωνιαία λίθος μπορεί να είναι ο σεχταρισμός ή οι φυλετικές αντιπαλότητες. Οι τρομοκράτες το έχουν καταλάβει εδώ και χρόνια και έχουν προσαρμόσει ανάλογα τα μηνύματά τους. 

Η καταπολέμηση μιας ιδεολογίας είναι μια μακρά διαδικασία - μια διαδικασία στην οποία η πρόοδος μπορεί να μην είναι πάντα εμφανής. Η εφαρμογή των σωστών πολιτικών χρειάζεται θάρρος, υπομονή και ηγεσία. Σήμερα, η απειλή μπορεί να είναι διαφορετική, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει εξαφανιστεί. Θα ήταν μια τραγωδία ιστορικών διαστάσεων εάν επιτρέπαμε τον οποιοδήποτε εφησυχασμό για άλλη μια φορά, όπως πριν από την 11η Σεπτεμβρίου. Αργά ή γρήγορα, η Αλ- Κάιντα μπορεί να μεταμορφωθεί ξανά και να γυρίσει πίσω στην παγκόσμια τρομοκρατία, με όλες τις πηγές που είναι τώρα διαθέσιμες σε αυτήν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να αφιερώσουμε τον εαυτό μας στο να υπονομεύσουμε κάθε πόρο που στηρίζει κάθε έναν από τους κλάδους του, με κυριότερο το ¨κατάστημά ιδεών¨ του.

Βιβλιογραφία:

• Ali Soufan Anatomy of Terror: From the Death of bin Laden to the Rise of the Islamic State , BuzzFeed, October 29, 2018