Η Ουάσιγκτον και οι Ανεξάρτητες Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες για την Ασφάλεια

Της Δάφνη Τσιπίτση

Πτυχιούχος Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών 

του Πανεπιστημιου Μακεδονίας

M.Sc. στη Διεθνή Άμυνα και Ασφάλεια στο Sciences Po - Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού

Τους τελευταίους μήνες οι υπερασπιστές του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO) και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού έχουν εκφράσει επανειλημμένα σκληρή κριτική στον Αμερικανό Πρόεδρο Trump για μια υποτιθέμενη υπονόμευση της βορειοατλαντικής συμμαχίας. Οι επικριτές κατηγορούν ότι ο Πρόεδρος επιθυμεί να παραιτηθεί από την ηγεσία της Αμερικής στο ΝΑΤΟ, ειδικά στην Ευρώπη, και επιθυμεί να εγκαταλείψει τη συμμαχία. Ωστόσο, τα σκληρά λόγια του Προέδρου για τους συμμάχους στις Βρυξέλλες το περασμένο καλοκαίρι δεν αποτελούσαν τίποτα περισσότερο από μια πιο επίμονη απαίτηση για μεγαλύτερη κατανομή των βαρών εντός του ΝΑΤΟ - μια καταγγελία που έχουν εκφράσει κι άλλες αμερικανικές διοικήσεις εδώ και δεκαετίες. Τίποτα στα σχόλια του Προέδρου Trump στις Βρυξέλλες δεν έδειξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίωξαν να σταματήσουν την κυριαρχία τους στο ΝΑΤΟ ή τη μακροχρόνια ηγεμονική τους θέση στην Ευρώπη. 

Πράγματι, η πολιτική της Ουάσιγκτον σχετικά με αυτό τον τομέα παρέμεινε σταθερή καθ’ ‘όλες σχεδόν τις επτά δεκαετίες της ύπαρξης της Συμμαχίας. Στην πραγματικότητα, οι επανειλημμένες προσπάθειες των ΗΠΑ να σαμποτάρουν ανεξάρτητες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες ασφαλείας επιβεβαιώνουν το στόχο της διατήρησης της ηγεμονίας και της χρήση του ΝΑΤΟ ως μηχανισμού για την επίτευξη αυτού του στόχου. Μιλώντας στους υπουργούς Άμυνας του ΝΑΤΟ που συνήλθαν στις Βρυξέλλες τον Δεκέμβριο του 2000, ο υπουργός Άμυνας William Cohen προειδοποίησε ότι "εάν η ΕΕ δημιουργήσει μια αμυντική ικανότητα έξω από το ΝΑΤΟ, η Συμμαχία θα γίνει ένα λείψανο του παρελθόντος". Αξιωματούχοι της επόμενης διοίκησης Bush εξέθεσαν μια παρόμοια στάση. Τον Οκτώβριο του 2003, ο Αμερικανός πρεσβευτής στο ΝΑΤΟ, Nicolas Berns, επέκρινε έντονα το σχέδιο της ΕΕ για ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης στρατιωτικής ικανότητας. Ο Berns ήταν από τους πολλούς που χαρακτήρισαν την προσπάθεια αυτή ως "έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τη βορειοατλαντική συμμαχία". Στο τέλος, η Γαλλία και άλλες δυνάμεις που είχαν ευνοήσει μια «ευρωπαϊκή ελεγχόμενη ικανότητα ταχείας αντίδρασης» έδωσαν τελικά τη θέση τους στο ΝΑΤΟ.

Σήμερα, οι βασικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ, και οι σύμμαχοί τους στην ευρύτερη αμερικανική κοινότητα της εξωτερικής πολιτικής, δεν δείχνουν και πάλι αυξημένη δεκτικότητα στις προσπάθειες της Γαλλίας και της Γερμανίας να αναζωογονήσουν τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της ασφάλειας. Υποστηρίζουν πως "αν η ΕΕ, και όχι οι μεμονωμένες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, μπορούσαν να αναπτύξουν πραγματικά μια ισχυρή στρατιωτική ικανότητα, θα προκαλούσε αναπόφευκτα μια πρόκληση για τη θεμελιώδη ιδέα της βορειοατλαντικής συμμαχίας." Φαίνεται λοιπόν ότι η συνήθης επιμονή της Ουάσιγκτον στο ΝΑΤΟ - και ως εκ τούτου, στην αμερικανική υπεροχή, δοκιμάζεται και πάλι. 

Προτάσεις για μια «στρατιωτική ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» γίνονται πιο συχνές τους τελευταίους μήνες. Ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron αναβίωσε την ιδέα για ανεξάρτητο στρατό της Ευρωπαϊκής Ένωσης το φθινόπωρο του 2017. Σε μια ομιλία του προς τους Γάλλους πρεσβευτές στα τέλη Αυγούστου του 2018, ο Macron ανέπτυξε περαιτέρω το όραμα του υποστηρίζοντας ότι η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την υπεράσπισή της. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια μιας επακόλουθης ομιλίας του σε μια συνάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Γάλλος Πρόεδρος ζήτησε μια «σχεδόν αυτόματη» εγγύηση αμοιβαίας ασφάλειας εντός της ΕΕ, υπό το πρίσμα αυτού που είδε ως ανησυχητική δέσμευση της Ουάσιγκτον για διεθνή (συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής) ασφάλειας. Αν και αρνήθηκε ότι ένα τέτοιο σχέδιο αποσκοπούσε να υπονομεύσει ή να αντικαταστήσει το ΝΑΤΟ, ήταν σαφές ότι επιδίωκε μια έντονη ευρωπαϊκή στρατιωτική ικανότητα να λειτουργήσει εκτός του ΝΑΤΟ. 

Παρόλο που η Γαλλία ανέλαβε και πάλι το προβάδισμα για την πρόταση μιας ουσιαστικά πιο ανεξάρτητης ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και ικανότητας, το Παρίσι δεν ήταν μόνο του. Τον Ιούνιο του 2018 - πριν από την τεταμένη αντιπαράθεση με τον Αμερικανό Πρόεδρο στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών - εννέα χώρες της ΕΕ ενέκριναν το γαλλικό σχέδιο για τη σύσταση μιας "αμυντικής ομάδας παρέμβασης", για τη δημιουργία δηλαδή μιας ανεξάρτητης στρατιωτικής αντίδρασης σε απειλές ή διαταραχές εντός ή εκτός της επικράτειας της ΕΕ. Το μέτρο αυτό επιδιώκει επίσης να προωθήσει τη συνεχιζόμενη αμυντική συνεργασία μεταξύ των εθνών της ΕΕ και της Μεγάλης Βρετανίας μετά την αναμενόμενη εφαρμογή του Brexit. Επιπλέον, η Καγκελάριος της Γερμανίας εξέφρασε τη στήριξη της χώρας της στο σχέδιο του Προέδρου Macron να δημιουργήσει μια «ευρωπαϊκή δύναμη παρέμβασης». 

Τα πιο επικριτικά σχόλια κατηγορούν τον Πρόεδρο Trump για υπονόμευση της ευρωπαϊκής εμπιστοσύνης στη δέσμευση ασφάλειας των ΗΠΑ και, ως εκ τούτου, τη στήριξη μηχανισμών ασφαλείας εκτός του ΝΑΤΟ. Όπως επισημάνθηκε, όμως, τα αιτήματα του Trump για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή σοβαρότητα σχετικά με τη συλλογική άμυνα υπογραμμίζουν την οικονομική κατανομή των βαρών και την προθυμία να κάνουν περισσότερα για να στηρίξουν τις προσπάθειες που έχει αναλάβει το ΝΑΤΟ. Επιπλέον, υπάρχουν λίγες ενδεχόμενες ενδείξεις ότι οι ΗΠΑ σκοπεύουν να μοιραστούν την εξουσία λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αλλά και να δεχτούν με ευχαρίστηση τη δημιουργία νέων ευρωπαϊκών ρυθμίσεων ασφαλείας που αποκλείουν τις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Λαμβάνοντας υπόψιν το γεωπολιτικό σκηνικό σήμερα, η Ουάσιγκτον πρέπει να εγκαταλείψει την παραδοσιακή εχθρότητά της σε μια ισχυρή ευρωπαϊκή οντότητα άμυνας. Το να επιμένει στην υπεροχή του ΝΑΤΟ και στην ηγεμονία των ΗΠΑ θα είχε νόημα μόνο στο διπολικό στρατηγικό περιβάλλον του Ψυχρού Πολέμου. Ο σημερινός κόσμος είναι διαφορετικός. Όχι μόνο μια δημοκρατική Ευρώπη είναι πολύ ισχυρότερη και πιο ικανή να προσφέρει την υπεράσπισή της, αλλά όλα τα προβλήματα ασφάλειας δεν επηρεάζουν εξίσου όλα τα τμήματα της Δύσης. Είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι οι διαταραχές στα Βαλκάνια ή αλλού στην περιφέρεια της Ευρώπης πρέπει να είναι εξίσου σημαντικές για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και για τις χώρες της ΕΕ. Η υπόθεση αυτή δεν είναι λογικότερη από το να πιστεύουμε ότι οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να ανησυχούν όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με προβλήματα στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Τα συμφέροντα της Ευρώπης και της Αμερικής αλληλεπικαλύπτονται, αλλά δεν είναι συναφή.

Υπό αυτό το πρίσμα, η δημιουργία ενός ικανού ευρωπαϊκού οργανισμού ασφάλειας για την αντιμετώπιση αμιγώς ευρωπαϊκών απρόβλεπτων ενεργειών έχει νόημα. Η ανάπτυξη μιας τέτοιας ικανότητας θα μετατρέψει επίσης την Ευρώπη σε έναν πραγματικό σύμμαχο αντί για ένα δοξασμένο αμερικανικό προτεκτοράτο, το οποίο θα μπορούσε να αποδειχθεί ζωτικής σημασίας εάν γίνει αναγκαία η αντιμετώπιση μιας απειλής σε ολόκληρη την υπερατλαντική κοινότητα.