Τι τρέχει στο Χονγκ Κονγκ;

Του Πασχάλη Ιωαννίδη



Τους τελευταίους μήνες εξέχουσα θέση στα δελτία ειδήσεων έχει η κατάσταση στο Χονγκ Κονγκ. Σε κάθε σχεδόν δελτίο υπάρχει ένα τουλάχιστον ρεπορτάζ με ειδήσεις για συμπλοκές, ταραχές και τραυματίες∙ παράλληλα προβάλλονται πλάνα όπου ορδές χιλιάδων διαδηλωτών που κραδαίνουν ακόμη και τόξα με φλεγόμενα βέλη ( ομολογουμένως πιο ευρηματική πρακτική από αυτές που ακολουθούν οι ομάδες των « γνωστών αγνώστων» στην Ελλάδα ) να επιτίθενται στην αστυνομία προστατευόμενοι από τα χημικά με ομπρέλες και μάσκες. Όμως παρόλη την ενδελεχή ενημέρωση για τα «πολεμικά ανακοινωθέντα» τα media δεν δείχνουν την ίδια προθυμότητα να ενημερώσουν για την αιτία των συγκρούσεων. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι αποφάσισαν να αφήσουν τα σπίτια τους και να ξεχυθούν στο δρόμο; Τί τρέχει τελικά στο Χονγκ Κονγκ; 

Μια απάντηση που ενστικτωδώς ίσως δίνεται από κάποιους συμπολίτες μας είναι πως στο Χονγκ Κονγκ συμβαίνει ότι και στην Ελλάδα , πως δηλαδή αυτοί που προκαλούν τις βίαιες συγκρούσεις δεν είναι τίποτε άλλο παρά συμμορίες ακραίων αντιεξουσιαστών οι οποίες, μολονότι αποτελούν μια αμελητέα πολιτική μειοψηφία, προσπαθούν να επιβληθούν στη δημοκρατία με επαναστατική γυμναστική και «αστικό αντάρτικο». Η απάντηση αυτή είναι εντελώς εσφαλμένη- μάλιστα εκεί συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: αφενός οι συμμετέχοντες είναι η πλειοψηφία και όχι μια ακραία μειοψηφία και αφετέρου η πλειοψηφία αυτή δεν μάχεται τη δημοκρατία , τουναντίον την υπερασπίζεται! Η κατάσταση λοιπόν είναι πιο πολύπλοκη από ότι φαίνεται…

Το ζήτημα έχει βαθιές ρίζες. Το Χονγκ Κονγκ ανέκαθεν αποτελούσε μια ιδιαίτερη περιοχή της Κίνας. Οι διαφορές είναι καταρχήν πολιτισμικές ,εθνολογικές και γλωσσικές : Οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ ομιλούν την Καντονέζικη γλώσσα, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των Κινέζων οι οποίοι ομιλούν τα Μανδαρίνικα κινέζικα, την επίσημη δηλαδή γλώσσα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Τα Καντονέζικα είναι η κυρίαρχη γλώσσα και του Μακάο, καθώς είναι επίσης ευρέως διαδεδομένα μεταξύ των υπερπόντιων κινεζικών γλωσσών στην Νοτιοανατολική Ασία (κυρίως στο Βιετνάμ και τη Μαλαισία, καθώς και στη Σιγκαπούρη και τη Καμπότζη σε μικρότερο βαθμό). Από την άλλη και πολιτισμικά οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ έχουν δεχθεί πολλές δυτικές επιρροές στον τρόπο ζωής τους, ακριβώς επειδή από πολύ νωρίς αποκόπηκαν από την ηπειρωτική Κίνα και συνέδεσαν την τύχη τους με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Το 1557 οι Πορτογάλοι αποίκησαν την περιοχή, ίδρυσαν το Μακάου και άσκησαν μέσω του εμπορίου μεγάλη επιρροή στην νοτιοανατολική Κίνα, ενώ το Χονγκ Κονγκ περιήλθε στην κυριότητα της Μ. Βρετανίας το 1842, αποικία της οποίας παρέμεινε ως το 1997. Επόμενο είναι λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί να πρόσκεινται περισσότερο στη Δύση και τη νοοτροπία της.

Ποιο είναι όμως το σημερινό νομικό καθεστώς του Χονγκ Κονγκ; Η περιφέρεια αυτή αποτελεί « ειδική διοικητική περιοχή» της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας από το 1997 (οπότε έληξε και η περίοδος των 99 χρόνων για τα οποία η Βρετανία θα κρατούσε την πόλη ), απολαμβάνει, δηλαδή αυτονομίας. Οι δύο χώρες συμφώνησαν η επαρχία να περάσει στην κυριαρχία της Κίνας την 1 Ιουλίου 1997, ενώ το Χονγκ Κονγκ θα παρέμενε αυτόνομο ως ειδική διοικητική περιοχή και θα μπορούσε να διατηρήσει την οικονομία της ελεύθερης αγοράς, το νομικό του σύστημα, ανεξάρτητη εκπροσώπηση στους διεθνείς οργανισμούς & συνθήκες και τη λήψη αποφάσεων με την εξαίρεση όσων αφορούν την ξένη διπλωματία και την στρατιωτική άμυνα. Η συνθήκη επίσης προέβλεπε πως πενήντα έτη μετά το 1997 το Χονγκ Κονγκ θα ενωνόταν πλήρως με την Κίνα ως αναπόσπαστο κομμάτι της. Η ένωση λοιπόν είναι προγραμματισμένη για το 2047.

Ας εξετάσουμε τώρα και την πολιτική πραγματικότητα τα περασμένα έτη για να δούμε τι οδήγησε στην κρίση. Από την ένωση με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας το 1997 το Χονγκ Κονγκ αποτελεί το βασικό οικονομικό πνεύμονα της Κίνας, λόγω του ότι η πόλη ήταν ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα τεράστιο οικονομικό κέντρο. Η διατήρηση της ελεύθερης αγοράς ,οι επαφές με χώρες της Δύσης ( κυρίως τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ ) καθώς και η θέση της πόλης στο σταυροδρόμι του θαλάσσιου εμπορίου συντέλεσαν στην ιλιγγιώδη οικονομική ανάπτυξη του Χόνγκ Κονγκ σε όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Μάλιστα η πόλη χαρακτηρίστηκε ως μια από τις τέσσερις ασιατικές τίγρεις της οικονομικής ανάπτυξης. Από την άλλη η Κίνα την εποχή εκείνη βρισκόταν (κυρίως εξαιτίας του οικονομικού μοντέλου που ακολουθούσε) σε κακή οικονομική κατάσταση ενώ η αστικοποίηση ήταν αμελητέα. Η οικονομική εξάρτησή της λοιπόν από το Χονγκ Κονγκ, την μοναδική δηλαδή, κοιτίδα οικονομικού φιλελευθερισμού στη χώρα ήταν αναπόφευκτη∙ εξάρτηση εξ ’αιτίας της οποίας η Κίνα είχε κάθε συμφέρον να σέβεται την αυτονομία της διοικητικής περιοχής του Χονγκ Κονγκ.

Τα πράγματα άρχιζαν να αλλάζουν από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 οπότε και η Κίνα άρχισε να αναπτύσσεται ιλιγγιωδώς. Η απεμπόληση του οικονομικού κρατισμού που είχε επέλθει κάποιες δεκαετίες πριν έφερε καρπούς και το κατά κεφαλήν εισόδημα της Κίνας εκτοξεύτηκε από τα 1.754 $ ( 2005) στα 8.068$ (2015) μέσα σε μια δεκαετία. Το παραγωγικό μεγαθήριο που για χρόνια ατονούσε ξαφνικά άρχισε να εξάγει και να εκμεταλλεύεται τις τεράστιες οικονομικές του δυνατότητες του. Με τη ραγδαία αστικοποίηση το Χονγκ Κονγκ υποβιβάστηκε μέσα σε λίγα έτη από οικονομική ατμομηχανή της χώρας σε μια ακόμη πόλη όπως το Πεκίνο, η Κουανγκτσόου ή η Σαγκάη   . Μαζί με την πρωτιά αυτή άρχισαν να μειώνονται και οι προθέσεις των Κινέζων να κρατήσουν την υπόσχεσή τους για ένωση το 2047. Εν ολίγοις η Λαϊκή Δημοκρατία θέλει την ένωση, και τη θέλει άμεσα.

Οι επεκτατικές προσπάθειες της Κίνας κορυφώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Πρώτη αλλαγή, τα δελτία ειδήσεων. Τα τελευταία χρόνια επιβλήθηκε ο ύμνος της Λαϊκής Δημοκρατίας πριν τις βραδινές ειδήσεις , ενώ όλα τα δελτία μεταδίδονται πλέον στα Μανδαρίνικα της Κίνας και όχι στην Καντονέζικη διάλεκτο που ομιλεί το Χονγκ Κονγκ. Επόμενο μέτρο: παρέμβαση στην εκπαίδευση∙ από το 2010 και μετά η Κινεζική κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει τους δασκάλους της πόλης να χρησιμοποιούν τα βιβλία της Λαϊκής Δημοκρατίας « ώστε οι μαθητές να κατανοήσουν τους πολιτειακούς θεσμούς οι οποίοι θα ισχύσουν μετά την ένωση του 2047»… Μια ανάγνωση ωστόσο αποδεικνύει πως τα βιβλία αυτά δεν είναι παρά μια διαφήμιση του καθεστώτος, ενώ βρίθουν αντιαμερικανικής και αντικοινοβουλευτικής προπαγάνδας. Το ποτήρι ξεχείλισε όταν το 2014 η Κίνα επιχείρησε να παρέμβει στις τοπικές εκλογές μέσω ελέγχου των προσώπων που θα μπορούσαν να συμμετάσχουν, παραβιάζοντας έτσι την αυτονομία της πόλης. Ο κόσμος αντέδρασε άμεσα και ξέσπασαν οι πρώτες διαδηλώσεις. Λίγο αργότερα, το 2015 οι υπάλληλοι ενός βιβλιοπωλείου που πωλούσε βιβλία απαγορευμένα στη Λαϊκή Δημοκρατία εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς. Η κινεζική επιρροή όλο και αυξάνεται …

Το γεγονός όμως που πυροδότησε τις τελευταίες ταραχές ήταν ένα νομοσχέδιο που επιχειρεί να περάσει η αμφιλεγόμενη φιλοκινεζική κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ το οποίο θα επιτρέπει την έκδοση εγκληματιών για να δικαστούν στην Λαϊκή Δημοκρατία. Ο λαός του Χονγκ Κονγκ καθώς και τα επαγγελματικά σωματεία ( τα οποία έχουν λόγο στο ιδιότυπο πολιτικό σύστημα της διοικητικής περιοχής) αντέδρασαν σφοδρά, δηλώνοντας πως δεν εμπιστεύονται το Κινεζικό νομικό σύστημα και πως ενδεχόμενη ισχύς του νομοσχεδίου θα αποτελούσε πλήγμα στην αυτονομία της πόλης και παράβαση της συνθήκης για ένωση το 2047. Οι διαδηλώσεις δεν άργησαν να ξεσπάσουν , ενώ η βίαιη αντίδραση της αστυνομίας οδήγησε σε οδομαχίες πρωτοφανούς μεγέθους και αγριότητας οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα . Οι διαδηλωτές χρησιμοποιούν όλα τα διαθέσιμα μέσα∙ από την καταστροφή των μέσων παρακολούθησης ( κάμερες ασφαλείας ) έως και τη δημιουργία ηλεκτρονικού δικτύου στρατηγικού συντονισμού των επιχειρήσεων. 

Αλλά ο λόγος που ο λαός του Χονγκ Κονγκ αντιδρά είναι βασικά πολιτικός. Παρά την προοδευτική απεμπόληση του οικονομικού σκέλους του κομμουνισμού ήδη από το 1979 η Λαϊκή Δημοκρατία διατήρησε στο ακέραιο τα απολυταρχικά του στοιχεία : Μονοκομματική εξουσία, λογοκρισία, αστυνομικό Κράτος, απαγόρευση της θρησκευτικής λατρείας, πατερναλιστική και μονόπλευρη εκπαίδευση. Αυτονόητο είναι λοιπόν πως το Χονγκ Κονγκ και ο λαός του δεν προτίθεται να απεμπολήσει τις αξίες του Δυτικού φιλελεύθερου νομικού πολιτισμού που γεύεται εδώ και πολλές δεκαετίες. Η αστική δημοκρατία και ο πλουραλισμός είναι τρόπος ζωής για τους κατοίκους οι οποίοι ( δικαίως) δεν εμπιστεύονται την κινεζική διοίκηση και δικαιοσύνη και θεωρούσαν πως η απεμπόληση της κρατικά σχεδιαζόμενης οικονομίας θα οδηγούσε και την ίδια την Κίνα στον ασπασμό της αστικής δημοκρατίας.
 Ή μήπως οι κάτοικοι της πόλης αυτής αποτελούν ένα ξεχωριστό έθνος; Στο ερώτημα αυτό το 2018 το 40% του πληθυσμού απάντησε θετικά, ενώ μόλις το 18% θεωρούν πως είναι Κινέζοι. Παράλληλα οι γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές είναι υπαρκτές από πολλές δεκαετίες. 

Βρίσκεται, λοιπόν το Χονγκ Κονγκ στο μέσο της εθνικής του αφύπνισης;
Σίγουρα ο χρόνος και η ιστορία θα το δείξουν . Το βέβαιο είναι πως ότι τρέχει στο Χονγκ Κονγκ θα κρατήσει καιρό και, δεδομένου του επεκτατισμού της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας δεν θα λήξει με «ωραία λόγια». Μπορεί από την άλλη οι πράξεις της Κίνας να γυρίσουν μπούμερανγκ και τελικά οι διαμαρτυρίες του Χονγκ Κονγκ να οδηγήσουν σε μια νέα Τετάρτη Ιουνίου 1989 . Ίσως και αυτός να είναι τελικά ο φόβος του Κινεζικού κομμουνιστικού καθεστώτος ο οποίος οδηγεί στην προσπάθεια της Κίνας να καταπιεί το Χονγκ Κονγκ το συντομότερο δυνατό: η δημοκρατική αφύπνιση του ίδιου του κινεζικού λαού…