Το νησί των δικαίων - «Δεν θα πας κανέναν κατάλογο στους Γερμανούς. Θα αναλάβω εγώ»

Τον Δεκέμβριο του 1943, κατά την διάρκεια της κατοχής, οι γερμανικές αρχές απαίτησαν από τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και τον δήμαρχο της Ζακύνθου Λουκά Καρρέρ να παραδώσουν όλους τους εβραίους του νησιού. Η εβραϊκή κοινότητα της Ζακύνθου αριθμούσε 272 μέλη, τα οποία ζούσαν αρμονικά ανάμεσα στους 42.000 κατοίκους του νησιού. Ο γερμανός φρούραρχος Πόουλ Μπέρενς και ο διοικητής του νησιού Άλφρεντ Λιτ, έδωσαν στον δήμαρχο προθεσμία 72 ωρών προκειμένου να παραδώσει κατάλογο με τα ονόματα όλων των εβραίων κατοίκων, με στόχο να οδηγηθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε βέβαιο θάνατο. Ο δήμαρχος Καρρέρ ζήτησε αμέσως την βοήθεια του μητροπολίτη Χρυσόστομου Δημητρίου, τον οποίο θαύμαζε ως «γενναίο» και «υπερπατριώτη». Ο μητροπολίτης του είπε: «Δεν θα πας κανέναν κατάλογο στους Γερμανούς. Θα αναλάβω εγώ».

Οι δυο τους αρνήθηκαν να παραδώσουν έστω και έναν άνθρωπο και μαζί, μέσα σε 72 ώρες, έκαναν τα πάντα για να σώσουν τους 272 Εβραίους. Με την βοήθεια των χριστιανών κατοίκων, οι εβραίοι φυγαδεύτηκαν κρυφά σε μακρινά χωριά στα ορεινά ή κρύφτηκαν προσωρινά μέσα σε αποθήκες. Πλαστογραφήθηκαν πιστοποιητικά και ταυτότητες έτσι ώστε οι εβραίοι να περάσουν για χριστιανοί. Μολονότι όλοι οι κάτοικοι ήξεραν τι συνέβαινε, κανείς δεν αποκάλυψε κάτι στους Γερμανούς. Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος έστειλε επιστολή στον Χίτλερ ζητώντας του να εξαιρέσει τους εβραίους της Ζακύνθου από τον διωγμό. Ο μητροπολίτης έδωσε τον λόγο του πως η εβραϊκή κοινότητα του νησιού δεν θα προκαλούσε πρόβλημα και εγγυήθηκε πως θα τους επέβλεπε ο ίδιος αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη.

Όταν έληξε η προθεσμία, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος παρέδωσε στους Γερμανούς τον κατάλογο με τα ονόματα. Περιελάμβανε μόνο δύο: το δικό του και του Καρρέρ. Έπειτα τους είπε: «Ορίστε οι εβραίοι σας. Εάν αποφασίσετε να απελάσετε τους εβραίους της Ζακύνθου θα πάρετε κι εμένα. Θα μοιραστώ την μοίρα τους». Οι εβραίοι παρέμειναν κρυμμένοι μέχρι την απελευθέρωση του νησιού, τον Σεπτέμβριο του 1944. Δεν έγινε κάποια επιχείρηση σύλληψή τους. Εικάζεται ότι επιστολή του μητροπολίτη έπιασε τόπο, καθυστέρησε τις εξελίξεις και τελικά απέτρεψε τις διώξεις. Έτσι σώθηκαν και οι 272. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, το κράτος του Ισραήλ υπήρξε το πρώτο που έστειλε βοήθεια στην Ζάκυνθο όταν καταστροφικός σεισμός έπληξε το νησί το 1953. Δυστυχώς, ο σεισμός κατέστρεψε τα αρχεία του δήμου και δεν υπάρχουν γραπτές αποδείξεις για την επιστολή του μητροπολίτη. Το 1978, το Ισραήλ τίμησε τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ για την αυτοθυσία και την ηρωϊκή τους στάση απέναντι στο Ολοκαύτωμα. Ανακηρύχθηκαν «Δίκαιοι των Εθνών» και η Ζάκυνθος «Νησί των Δικαίων». Σήμερα, η ηρωϊκή πράξη των δύο ανδρών διδάσκεται στα σχολεία του Ισραήλ.