Η τουρκική ανάμειξη στη Συρία και το μεταναστευτικό ζήτημα

Του Νικόλα Φασκιανουδάκη

Φοιτητή Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ

Η Τουρκία είναι το κράτος που δεν θέλεις για γείτονα. Μια κοινωνία που μαστίζεται απο εσωτερικά προβλήματα, την οποία η ηγεσία προσπαθεί συνεχώς να εμποτίζει με εθνικιστικά φρονήματα. Ξένοι επενδυτές φεύγουν, η προεδρεία συγκρούεται με την κεντρική τράπεζα της χώρας, η λίρα υποτιμάται διαρκώς και τα ανρθώπινα δικαιώματα δεν βρίσκονται και στην καλύτερη εποχή τους.  

 Η σύγχρονη εξωτερική πολιτική της γείτονος χώρας ίσως  οφείλεται εν μέρει στην επιδίωξη αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης απο τα πραγματικά σημαντικά ζητήματα εκ των έσω και όντως αυτή η άποψη μπορεί να βρεί ερείσματα στα γεγονότα. Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, πέρα απ’ τις κούρσες εξοπλισμών και τις διαρκείς αμφισβητήσεις των ελληνικών συνόρων σε αέρα και θάλασσα κατα προκλητικό πολλές φορές τρόπο,με αποκορύφωμα το τουρκολυβικό μνημόνιο, έχει επιπλέον εμπλακεί σε σημαντικό βαθμό στον πόλεμο της Συρίας αλλα και στην Λιβύη.

Το δόγμα του τουρκικού στρατού είναι οι «2,5 πόλεμοι»,ητοι να έχει τη δυνατότητα διεξαγωγής στρατιωτικών δράσεων σε δύο μέτωπα αλλα χωρίς να εξαντλούνται οι επιχειρησιακές δυνατότητες. Ο Τούρκος πρόεδρος πρεσβεύει τον Νεοθωμανισμό, δηλαδή η επέκταση της τουρκικής σφαίρας επιρροής σε πολλές περιοχές που αποτελούσαν πρωην επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα τρία όπλα της Τουρκίας στην επιθετική αυτή διείσδυση στην περιοχή είναι τα τρία Μ ( military, mosques, migrants) που σημαίνει οτι μερικές φορές η επιρροή είναι πολιτισμική, άλλες φορές στρατιωτική, ενώ άλλες φορές (όπως τώρα ή το 2016) οι πολυάριθμοι μετανάστες που έχουν συρρεύσει στην Τουρκία απο την Ασία και την Αφρική χρησιμοποιούνται ως μοχλός πίεσης της τουρκικής κυβέρνησης.

Η πρόσφατη αναθέρμανση του μεταναστευτικού ζητήματος έχει ως πρωταρχικό αίτιο τα αιτήματα της Άγκυρας στη Συρία. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία έχει ήδη εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους απ’τις οικίες τους, ενω έχει κοστίσει  500.000 περίπου νεκρούς. Οι υποδομές της χώρας μέχρι πριν ένα χρόνο περίπου ήταν κατεστραμμένες σε ποσοστό 80 %. Ο πόλεμος έχει πολυάριθμους  εμπλεκόμενους κι έχει υπάρξει η αιτία για συγκρούσεις μεταξύ μεγάλων δυνάμεων σε στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο.

H περισσότερο ενεργός συμμετοχή της Τουρκίας στον πόλεμο ξεκίνησε απ’ το 2016 με την επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» με στόχο της κατάλειψη της Jarablus απ’ το Ισλαμικό Κράτος. Η επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας»,καρπός της αυξανόμενης ανησυχίας της Άγκυρας για την παρουσία κούρδων στα σύνορα είχε στόχο την κατάλειψη του Afrin απ’ τις κουρδικές δυνάμεις. H τελευταία επιχείρηση διεξήχθη το 2019 και ονομάστηκε «Άνοιξη της Ειρήνης» με στόχο την διείσδυση του τουρκικού στρατού σε βάθος 30 χιλιομέτρων στην βόρεια Συρία, την εκδίωξη των Κούρδων και την δημιουργία μιας ζώνης στην οποία θα μεταφέρονταν περίπου ένα εκατομμύριο εκ των προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία. Η δημιουργία αυτής της ζώνης είχε εξάλλου προβλεφθεί στην συμφωνία του Sochi το 2018 απο κοινού με τη Ρωσία. Η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων απ’τη Συρία, με εντολή Τράμπ, άφησε το πεδίο  ανοιχτό για περισσότερες πρωτοβουλίες απο πλευράς Τουρκίας.

Η Τουρκία έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για την υποστήριξη ισλαμιστών εξτρεμιστών στη Συρία. Πρόσφατα μάλιστα διέρρευσαν φωτογραφίες που μαρτυρούν την παροχή εξοπλισμού σε πρώην μαχητές του ISIS και την αποστολή τους στη Βόρεια Συρία, στο μέτωπο της Ιντλίμπ. Στην Ιντλίμπ η Τουρκία και η Ρωσία φαίνεται να ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί.  Στο τελευταίο αυτό οχυρό των επαναστατών έχουν εισέλθει επίσημες δυνάμεις του τουρκικού στρατού (περίπου 7000 μόλις τον τελευταίο μήνα) και οι συγκρούσεις με τη συριακή κυβέρνηση είναι συχνές και δεδομένες. Η Τουρκία φαίνεται αποφασισμένη να μην αφήσει την Ιντλίμπ στο έλεος του Άσαντ επιδιώκοντας τον περιορισμό των προσφυγικών ροών αλλά και την επίτευξη μιας γεωπολιτικής νίκης.

Figure 1 Με το κόκκινο απεικονίζονται οι κυβερνητικές δυνάμεις γύρω απ' την Ιντλίμπ και με το πράσινο οι επαναστάτες

Στα τέλη Φεβρουαρίου η Τουρκία ανακοίνωσε την έναρξη αντεπίθεσης απέναντι στο καθεστώς ως απάντηση σ΄ ένα αεροπορικό χτύπημα –μάλλον διεξαχθέν σκοπίμως απ’ τη ρωσική αεροπορία- που οδήγησε  στον επιβεβαιωμένο θάνατο 34 Τούρκων στρατιωτών, ενω πηγές αναφέρουν οτι οι νεκροί ίσως τελικά να έφθασαν τους 55 ή ακόμη και τους 100. Το γεγονός αυτό έχει χαρακτηριστεί και ως «η πιο σκοτεινή νύχτα της Τουρκίας στη Συρία».

Με τις συγκρούσεις λοιπόν να  μαίνονται, ο Ερντογάν ήρθε αντιμέτωπος με την ωμή αλήθεια: η εμπλοκή στη Συρία κοστίζει και μάλιστα πολύ. Μετά την αποχώρηση των αμερικανών στρατιωτών η Τουρκία και η Ρωσία ανταγωνίζονται σε όλα τα επίπεδα για την επιρροή στη Συρία και για τα κομμάτια της πίτας όταν επιτέλους ο πόλεμος θα φθάσει στη λήξη του. Ο Τούρκος πρόεδρος αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει τη δυνατότητα να υπερκεράσει  μόνος του τη Ρωσία και το καθεστώς στρατηγικά κι έτσι ζητά τη βοήθεια του ΝΑΤΟ και των Ευρωπαίων ηγετών προκειμένου να σταματήσει η επίθεση στην Ιντλίμπ και να δημιουργηθεί ασφαλής ζώνη στη βόρεια Συρία.

Χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς, άνοιξε τα σύνορα χρησιμοποιώντας εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες ως μέσο πίεσης στην Ευρώπη αποσκοπώντας να κερδίσει την στήριξή της, έστω και οικονομικά αν η έμπρακτη υποστήριξη στο πεδίο της μάχης δεν επιτευχθεί (πράγμα σχεδόν σίγουρο) . Με την πράξη του αυτή παραβιάζει την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016 η οποία, μεταξύ άλλων, προέβλεπε την διαμονή των μεταναστών και προσφύγων στην Τουρκία και την επιστροφή στην Τουρκία των παρανόμως αφιχθέντων στην Ελλάδα. Ως αντάλλαγμα η ΕΕ θα κατέβαλλε 6 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτή τη στιγμή ο αριθμός των μεταναστών στην Τουρκία φθάνει τα 4 εκατομμύρια με πιθανότητα να αυξηθεί λόγω των συγκρούσεων στην Ιντλίμπ που έχει εκτοπίσει σχεδόν ενα εκατομμύριο ανθρώπους. Η Τουρκία στο μεταξύ  ισχυρίζεται οτι δεν θα δεχθεί άλλους πρόσφυγες και μετανάστες.

Η Ελλάδα λοιπόν βρίσκεται αυτή τη στιγμή αντιμέτωπη μ΄ ενα ζήτημα που ίσως καθορίσει την διαμόρφωση της αντίληψης του ελληνικού λαού περι εθνικής ταυτότητος στο άμεσο μέλλον. Η Τουρκία δεν στέλνει στρατό στα σύνορά της αλλα άμαχους ανθρώπους. Ο Τούρκος πρόεδρος θέλει να εμφανίσει την Τουρκία ως το θύμα τετελεσμένων γεγονότων στη Συρία που την εξαναγκάζουν να ζητήσει βοήθεια, ενω στην πραγματικότητα εξαιτίας της δικής του πολιτικής  έχει περιέλθει η Τουρκία στη δύσκολη αυτή θέση. Ο πόλεμος που διεξάγει απέναντι στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι υβριδικός. Διεξάγονται καθημερινά πολυάριθμες προσπάθειες παραβίασης των ελληνικών συνόρων απ’την τουρκική αστυνομία, ενώ οι αρχές προσφέρουν φανερά βοήθεια στους διακινητές ενημερώνοντάς τους για δρόμους παράνομης εισόδου στην ελληνική επικράτεια.

Το πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο έχει πάρει φωτιά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα προσπαθούν να βρούν την κατάλληλη απάντηση στις εκβιαστικές ενέργειες του Τούρκου προέδρου. Πάντως τα πρώτα σημάδια μαρτυρούν ότι σήμερα η κατάσταση είναι κάπως διαφορετική απ’το 2015-2016, καθώς κανείς δεν είναι αρκετά πρόθυμος να συνάψει μια νέα συμφωνία με τον Ερντογάν. Η αλήθεια είναι οτι μάλλον στο τέλος θα χρειαστεί να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση. Η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη να ανοίξει πραγματικά το κεφάλαιο των ευθυνών στο μεταναστευτικό ζήτημα. Τώρα όμως έχει γίνει αντιληπτός και ο κίνδυνος που συνεπάγεται κάθε συμφωνία με τη γειτονική μας χώρα.

Τα σύνορα είναι τα όρια του κράτους. Μέσα στα σύνορα  γεννάται η έννοια του έθνους και η έννοια της πατρίδας. Η Ευρώπη και η Ελλάδα έχουν ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργο μπροστά τους, ητοι τον κατευνασμό της Τουρκίας και την επίλυση του μεταναστευτικού ζητήματος μακροπρόθεσμα. Η Ευρώπη όμως δεν έχει περιθώρια να εκβιαστεί. Αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις της Τουρκίας, ο Ερντογαν μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να ανοίγει τα σύνορα και να απαιτεί το οτιδήποτε. Τώρα είναι η στιγμή της κρίσης για την ευρωπαϊκή πολιτική. Το 2016 η Ευρώπη συνήψε συμφωνία με το διάβολο. Τώρα βρίσκεται στην κόλαση...