Ίσως νικητές, σχεδόν ηττημένοι...

Yποράφουν οι: 

Χριστίνα Γιαννέλου, Ασκούμενη Δικηγόρος Αθηνών / Απόφοιτος Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Αναστασία Νικολοπούλου, Δικηγόρος Αθηνών / Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ, Ωραιοζήλη - Μαρία Φ. Κουτσουπιά, Δικηγόρος Αθηνών / Υποψ. Διδάκτωρ ”Φορείς Πληροφόρησης του Κράτους και Λήψη Αποφάσεων, Δημόσιο Δίκαιο Νομική Σχολή ΕΚΠΑ, Μαρία Ντάμπου, Πολιτική Επιστήμων / Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Διεθνών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας στο Παν. Πειραιά και Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, Επικοινωνιολόγος / Μεταπτυχιακός Φοιτητής Διεθνών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας στο Παν. Μακεδονίας

Αναρτούν εδώ και καιρό κάποιοι μάλλον αφελείς, πολίτες και πολιτικοί, ότι οι ΗΠΑ έχασαν και η Κίνα κέρδισε; Ποιος έχασε τι; Ποιος κέρδισε τι; Γιατί ''κάνουν ταμείο'' ορισμένοι τόσο εύκολα; Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν; Πώς θα αντιμετωπίσουν τα κράτη τον εαυτό τους και τα άλλα κράτη μετά την πανδημία; Το ερώτημα αυτό δεν είναι θέμα μόνο ναρκισσισμού. Είναι θεμελιώδες για την παγκόσμια πολιτική. Αυτή η «ήπια ισχύς», όπως την αποκαλούν εκατοντάδες διεθνολόγοι και δημοσιογραφοι που αναλύουν τα διεθνή, είναι σημαντική για τη θέση μιας χώρας στην παγκόσμια σκηνή, καθώς της επιτρέπει να πείθει αντί να εξαναγκάζει. Είτε πρόκειται για το βρετανικό μοντέλο δημοκρατίας είτε για τον γαλλικό πολιτισμό ή τη χρηστή διακυβέρνηση εν γένει, οι αξίες αυτές συμπληρώνουν τη σκληρή ισχύ ενός κράτους, που μεταφράζεται σε στρατό, βόμβες και σφαίρες.

Στη σημερινή εποχή της εύκολης επικοινωνίας και της γρήγορης πληροφορίας, το θέμα δεν είναι «ποιος στρατός κερδίζει», δεν υπάρχουν πλέον στρατοί, αλλά «ποιο εθνικο-κοινωνικό αφήγημα κερδίζει». Ένα κράτος μπορεί να υποστηρίζει ότι αντιμετώπισε επιτυχώς τον κορονοϊό σε εγχώριο ή διεθνές επίπεδο, αλλά όταν όλα τελειώσουν θα υπάρχουν καθαροί νικητές και ηττημένοι. Τα διακυβεύματα είναι μεγάλα και θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και στην επιτάχυνση ενός μετα-αμερικανικού κόσμου. Στην αρχή της επιδημίας, ο Ντόναλντ Τραμπ κατηγόρησε τους επιστήμονες και τις αγορές της Κίνας ως υπεύθυνες για την εξάπλωση του ιού και επικαλέστηκε έναν πίνακα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για να υποστηρίξει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν καλύτερα προετοιμασμένες από οποιαδήποτε άλλη χώρα για την αντιμετώπιση μιας επιδημίας. Σωστός σχεδόν στο πρώτο, μα έπεσε τόσο έξω στο 2ο στο δεύτερο. Στον πίνακα αυτόν, οι ΗΠΑ ήταν πρώτες, η Βρετανία δεύτερη, ενώ στην πρώτη δεκάδα ήταν μόνο δύο μη δυτικές χώρες: η Ταϊλάνδη και η Νότια Κορέα. Η Κίνα ήταν στην 51η θέση... σήμερα όμως;

Oταν τελειώσει η πανδημία, η ικανότητα των ΗΠΑ να διαχειριστούν μια κρίση, καθώς και η αξιοπιστία της, θα έχει δεχθεί σοβαρό πλήγμα. Το ίδιο θα συμβεί με τη Βρετανία και τη Γαλλία (δεν αναφέρουμε καν την Ιταλία για προφανής λόγους). Πάνω απ’ όλα όμως, θα έχει δεχθεί πλήγμα η ευρέως αποδεκτή άποψη περί της ανωτερότητας των δυτικών υγειονομικών υπηρεσιών αλλά και της αποτελεσματικότητας της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Μετά τον ιό, θα μπορούν οι δυτικές χώρες να κραδαίνουν με την ίδια πειστικότητα το δημοκρατικό ηθικό όπλο; Η Βρετανία και η Γαλλία, αμφότερες πολύ ενεργές στη διεθνή σκηνή, δεν θα χαρούν με την απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Θα μπορέσει η Βρετανία να δώσει στο μέλλον μαθήματα σε καθεστώτα που καταφεύγουν σε αυταρχικά μέτρα όταν έρχονται αντιμέτωπα με μια κρίση; Πώς θα αντιταχθεί η Γαλλία σε μέτρα ψηφιακής παρακολούθησης των πολιτών όταν σε τρεις μόλις εβδομάδες η αστυνομία έχει πραγματοποιήσει κάπου δέκα εκατομμύρια ελέγχους και έχει επιβάλει πάνω από μισό εκατομμύριο πρόστιμα;

Ο κορονοϊός αποτέλεσε ένα σοβαρό τεστ για το ήπιο οπλοστάσιο της Δύσης. Και το αποτέλεσμα δεν είναι ενθαρρυντικό. Η Βρετανία και η Γαλλία, που μέχρι το 2019 καταλάμβαναν τις πρώτες θέσεις στους ετήσιους πίνακες Ηπιας Ισχύος, αναμένεται τώρα να βυθιστούν. Οι συνέπειες θα γίνουν αισθητές σιγά-σιγά. Ο φιλελεύθερος παρεμβατισμός τους θα περιοριστεί. Ο αμερικανικός απομονωτισμός μπορεί να επιταχυνθεί, όπως και η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη που βασίζεται στους κανόνες. Η Κίνα εκμεταλλεύονται ήδη αυτές τις αδυναμίες. Δεν χάνει ευκαιρία να μπει στα κενά ισχύος που αφήνει η Αμερική ανά τον πλανήτη. Ορισμένα κράτη θα βγουν ισχυρότερα. Στους κόλπους της Ευρώπης ή και τις ΕΕ, κράτη όπως η Νορβηγία, Κροατία μα και η Ελλάδα θα έχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία ως προς τα υγειονομικά τους συστήματα και τις πρακτικές δημοκρατικές τους αξίες. Θα διακρίνουν κάποιοι μια σχέση ανάμεσα στην αυστηρότητα του εγκλεισμού και την ισχύ της δημοκρατίας; Πώς θα επηρεάσει η συμπεριφορά αυτών των κρατών τη σχέση τους με τους υπολοιπους, στους οποίους περιλαμβάνεται τώρα και η... Γαλλία; Μαθήματα στη Δύση, τόσο υγειονομικά όσο και δημοκρατικά, δίνουν όμως και χώρες όπως η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και το Χονγκ Κονγκ.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση, που στηρίζεται αποκλειστικά στην ήπια οικονομική και διπλωματική ισχύ, έχει πληγεί από τις εσωτερικές της αντιπαραθέσεις, την αργοπορημένη αντίδρασή της, τον ανεπαρκή συντονισμό και τη μάλλον μικρή διεθνή της παρουσία. Πολύ αποδυναμωμένη όμως είναι η εικόνα και των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό μπορεί να επισπεύσει έναν μετα-αμερικανικό κόσμο, ακριβώς όπως η αρχή του 20ού αιώνα είδε έναν μετα-βρετανικό κόσμο και ο 19ος αιώνας έναν μετα-γαλλικό κόσμο. Ίσως αυτό αλλάξει τον Νοέμβρη βέβαια με τις ερχόμενες αμερικάνικες προεδρικές εκλογές. Εδώ βρισκόμαστε και δεν έχουμε δει ακόμη με πόση επιτυχία θα βγουν τα κράτη από την πανδημία. Η επιτυχία, ή η έλλειψή της, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη μελλοντική ισχύ τους, όχι την ήπια, αλλά τη σκληρή ισχύ της οικονομίας. Αυτό θα είναι το πραγματικό τεστ, που θα κρίνει την ανακατάταξη των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη. Και η ιστορία δυστυχώς δείχνει πως όταν λαμβάνει χώρα μια ανακατάταξη των μεγάλων δυνάμεων, ακολουθούν πόλεμοι. Eτσι έγινε λίγο πριν το 1914, έτσι λίγο πριν το 1940. Τώρα, σήμερα, στην εποχή μας όμως η παγκόσμια διπλωματική και αμυντική σκακιέρα είναι πολυτασική και πολυ-πολική, πριν το 89 δεν ήταν έτσι. Άρα, κρατάμε την αισιοδοξία μας. Μην βιάζεστε όμως να βαφτίσετε νικητές και ηττημένους... το 1917 στον πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο τύπο γραφόταν οτι το γερμανικό μπλοκ θα νικήσει. Γνωρίζουμε όλοι τι έγινε! Το γαλλοβρετανικο μπλοκ (με την Ελλάδα και τον Ελ. Κ. Βενιζέλο) νίκησαν κατά κράτος. 

Σημείο εκκίνησης του πολιτικού ρεαλισμού είναι η έλλειψη οργανωμένης έννομης τάξης στο διεθνές σύστημα κατά το πρότυπο της εσωτερικής οργάνωσης των κρατών-εθνών. Στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχει κεντρική εξουσία για να επιβάλλει την τάξη, για αυτό πολλές φορές το διεθνές σύστημα αποκαλείται άναρχο. Σε ένα τέτοιο αναρχούμενο σύστημα , κυριαρχεί ο ανταγωνισμός των κρατών σε όλα τα επίπεδα. Συνέπεια λοιπόν, αυτής της ύπαρξης διεθνούς αναρχίας, είναι ο στόχος κάθε κράτους να μεγιστοποιήσει την ασφάλεια του και την ανεξαρτησία του. Όπως επισημαίνει εύστοχα, ο Robert Gilpin, «η ασφάλεια ενός κράτους είναι αναγκαία προυπόθεση της οικονομικής και της πολιτικής ευημερίας μέσα σε ένα ανταγωνιστικό και άναρχο κρατικό σύστημα». Για να μεγιστοποιήσουν λοιπόν την ασφάλεια τους αναζητούν διαρκώς ''δύναμη'' και ''πλούτο'' (power and wealth). Τα δύο αυτά εργαλεία αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά ενός δυνατού κυρίαρχου κράτους που μπορεί να επιβιώσει και να εξελιχθεί στην παγκόσμια σκακιέρα των συμφερόντων. Η περίοδο που διανύουμε , είναι μία περίοδος που θα ανατρέψει τη διεθνή πραγματικότητα και θα γίνει μία ανακατανομή της ισχύος των κυρίαρχων οικονομικά κρατών. Η συνέχεια έπεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Ο πλανήτης χρειάζεται τους διεθνείς θεσμούς γιατί μέσω αυτών μπορεί να λειτουργήσει δίκαια και ισορροπημένα το διεθνές σύστημα. Το εθνικό σε αγαστή ισορροπία με το διεθνές, όχι το διεθνιστικό, όχι. Δεν εγκρίνονται τώρα, πάνω στην... αναπουμπούλα, συμπεριφορές του κου. εκκεντρικού Ντόναλντ Τράμπ για αποδόμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ούτε και βοηθούν την ανθρωπότητα πολιτικές εσωτερικής κατανάλωσης. Το μέλλον ανήκει στο πολιτικό ρεαλισμό, στη ουσιαστική συνεργασία, στην κοινωνική αλληλοβοήθεια, στην κοινή ασφάλεια και στην εθνική αλληλεγγύη. Όλοι μαζί θα σωθούμε, διαφορετικά θα βουλιάξουμε όλοι μαζί! Η επιστήμη να τεθεί στην υπηρεσία και στις ανάγκες του ανθρώπου, μακριά από πολέμους, καταστροφές και θανάτους. Το περιβάλλον και η κλιματική απορύθμιση, η δημόσια υγεία και η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελούν αδήριτη ανάγκη για τη σωτηρία του πλανήτη μας. Έτσι μπορούμε να ελπίζουμε.