Αίγυπτος και Αραβικός Σύνδεσμος δυσκολεύουν τον Ερντογάν

Οι πολεμικές απειλές της Αιγύπτου φαίνεται να ανησυχούν την Άγκυρα περισσότερο από όσο θα ήθελε η ίδια να παραδεχτεί, ειδικά εάν συνδυαστούν με τις κινήσεις των Ρώσων και των Γάλλων, αλλά με την προς το παρόν «συγκρατημένη» στάση των ΗΠΑ
Συγκλίνουσες πληροφορίες θέλουν την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή, πιο σωστά, τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία και το Κατάρ ομάδες των μισθοφόρων που πολεμούν στη Λιβύη υπέρ της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγέζ αλ Σάρατζ να ετοιμάζονται να ρισκάρουν ακόμη και το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης με την Αίγυπτο του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι και τις δυνάμεις του υποστηριζόμενου από το Κάιρο Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA).

Ο Αιγύπτιος πρόεδρος έχει από την πλευρά του στείλει το μήνυμα ότι η Σύρτη (η οποία σήμερα ελέγχεται από δυνάμεις του Λιβυκού Εθνικού Στρατού υπό τον Χαλίφα Χάφταρ) αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για το Κάιρο, όπως άλλωστε και η επίσης ελεγχόμενη από τον LNA αεροπορική βάση της αλ Τζούφρα περίπου 300 χιλιόμετρα νοτίως της Σύρτης. Ο ίδιος έχει μάλιστα απειλήσει ανοιχτά από τις 20 Ιουνίου, επικαλούμενος λόγους εθνικής ασφαλείας, ακόμη και με στρατιωτική επέμβαση της Αιγύπτου στη Λιβύη εάν οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις επιχειρήσουν να εισβάλουν σε Σύρτη και αλ Τζούφρα. Σημειώνεται, άλλωστε, ότι είναι η Αίγυπτος – και όχι η Τουρκία – εκείνη που μοιράζεται κοινά σύνορα μήκους… 1.200 χιλιομέτρων με τη Λιβύη. Σημειώνεται, επίσης, ότι ήταν η Αίγυπτος του Σίσι εκείνη που στις 6 Ιουνίου παρουσίασε την επονομαζόμενη Διακήρυξη του Καΐρου (Cairo Declaration): ένα πλάνο για την ειρήνευση και την πολιτική διευθέτηση της λιβυκής κρίσης, που χαιρετίστηκε μεν από όλους (Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γαλλία, Ελλάδα, Κύπρο, Βρετανία, Γερμανία, χώρες του Συνδέσμου Αραβικών Κρατών)… πλην όμως όχι και από την Τουρκία.

Ο Ιμπραχίμ Καλίν, ως εκπρόσωπος του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, έσπευσε να διαμηνύσει από την πλευρά του (επίσης στις 20 Ιουνίου) ότι για να μπορέσει να υπάρξει μια «βιώσιμη εκεχειρία» στη Λιβύη, θα πρέπει προηγουμένως… οι δυνάμεις του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) να αποχωρήσουν από την πόλη-λιμάνι της Σύρτης και την αεροπορική βάση της αλ Τζούφρα. Ακριβώς το ίδιο είχε ζητήσει και ο υπουργός Εσωτερικών της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA), Φάτι Μπασάγκα, μιλώντας στο αμερικανικό πρακτορείο Bloomberg πίσω στα μέσα Ιουνίου.

Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, βέβαια, αντιδρούν αποφασιστικά όχι μόνο οι γείτονες Αιγύπτιοι - που δηλώνουν μάλιστα έτοιμοι ακόμη και να επέμβουν στρατιωτικά - αλλά και οι Ρώσοι, όπως άλλωστε και οι Γάλλοι, τα Εμιράτα κ.ά. Η προγραμματισμένη για τις 14 Ιουνίου επίσκεψη των Ρώσων υπουργών Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, και Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, στην Κωνσταντινούπολη λέγεται πως αναβλήθηκε τελευταία στιγμή για ακριβώς αυτόν το λόγο: επειδή οι Τούρκοι εμφανίζονταν αποφασισμένοι να προχωρήσουν με την πολιορκία της Σύρτης σε πείσμα των ρωσικών εκκλήσεων για κατάπαυση του πυρός.

Στην προσπάθεια να νομιμοποιήσουν την εκβιαστική ανάμειξή τους στον λιβυκό εμφύλιο, οι Τούρκοι επικαλούνται τα μνημόνια συναντίληψης που υπέγραψαν τον Νοέμβριο του 2019, όχι στην Τρίπολη αλλά εντός των τουρκικών συνόρων, με την αναγνωρισμένη μεν από τον ΟΗΕ πλην όμως όχι δημοκρατικά εκλεγμένη Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγέζ αλ Σάρατζ.

Όταν πιέζονται, δε, από τους Ρώσους ή άλλες μη-δυτικές δυνάμεις, τότε τρέχουν να διεκδικήσουν ρόλο «εκπροσώπου» του ΝΑΤΟ στη βόρεια Αφρική, εκμεταλλευόμενοι τόσο την παρουσία φιλότουρκων αξιωματούχων εντός των ΗΠΑ όσο και τη στάση του Γενικού Γραμματέα της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, που έχει εμφανιστεί κατ’ επανάληψη να μεροληπτεί υπέρ της Άγκυρας. «Τουρκία και ΗΠΑ μπορούν μαζί να φέρουν μια θετική αλλαγή στη Λιβύη», θα δήλωνε στις 19 Ιουνίου ο Τούρκος αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι κατά τη διάρκεια αμερικανοτουρκικού webinar, απηχώντας έτσι μια θέση που είχαν εκφράσει δημοσίως τις προηγούμενες ημέρες τόσο ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου. 

Οι Αμερικανοί πάντως από την πλευρά τους, επιλέγουν τουλάχιστον προς το παρόν να παρουσιάζονται ίσως περισσότερο συγκρατημένοι μπροστά από τις κάμερες από όσο θα επιθυμούσε η Τουρκία. Αμερικανική αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Λιβύη Ρίτσαρντ Νόρλαντ και τον επικεφαλής της Στρατιωτικής Διοίκησης των ΗΠΑ στην Αφρική (AFRICOM) στρατηγό Στίβεν Τάουνσεντ, επισκέφθηκε στις 22 Ιουνίου τη Λιβύη για να συναντηθεί με την ηγεσία του GNA, χωρίς όμως να μεταβεί στην Τρίπολη (όπως είχαν κάνει για παράδειγμα περίπου μια εβδομάδα πριν, στις 17 Ιουνίου, οι Μεβλούτ Τσαβούσογλου, Μπεράτ Αλμπαϊράκ και Χακάν Φιντάν από την πλευρά της Τουρκίας) αλλά αρκετά δυτικότερα, στη Ζουάρα, με τους αναλυτές να εγείρουν ερωτηματικά ως προς την επιλογή της τοποθεσίας.

Προβληματισμό θα προκαλούσε, ωστόσο, και η ανακοίνωση που εξέδωσε για την κατάσταση στη Λιβύη την ίδια ημέρα το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (NSC) των ΗΠΑ καλώντας σε άμεση κατάπαυση του πυρός και επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μια ανακοίνωση στο πλαίσιο της οποίας οι Αμερικανοί επικαλούνται μάλιστα ως χρήζουσα υποστήριξης και την Πρωτοβουλία του Καϊρου (Cairo Initiative) προς μεγάλη απογοήτευση προφανώς της ίδιας της Άγκυρας που είχε επιλέξει νωρίτερα να απορρίψει την επίμαχη αιγυπτιακή πρωτοβουλία.  

Τούρκοι αναλυτές θα επιχειρούσαν, ενδεχομένως θορυβημένοι σε έναν βαθμό από τις εξελίξεις, να αποδομήσουν ως «αδύναμη» και εκ των προτέρων «καταδικασμένη σε ήττα» μια ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση της Αιγύπτου στη Λιβύη. Προκειμένου να αιτιολογήσουν τη θέση τους, θα επικαλούνταν σειρά από μάλλον αυθαίρετα επιχειρήματα, υποστηρίζοντας για παράδειγμα ότι οι αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις είναι λιγότερο μάχιμες από τις τουρκικές (λες και υπάρχουν σήμερα στη Λιβύη αμιγώς τουρκικές δυνάμεις), ότι η αιγυπτιακή οικονομία αντιμετωπίζει προβλήματα (λες και η τουρκική δεν αντιμετωπίζει), αλλά και ότι το Κάιρο δεν μπορεί να εμπλακεί στη Λιβύη επειδή έχει παράλληλα ένα άλλο ανοιχτό μέτωπο με την Αιθιοπία στα νοτιοανατολικά, πλην όμως όχι πολεμικό… αλλά υδροηλεκτρικό-υδρευτικό (σχετικό με το καλούμενο Μεγάλο Φράγμα στον Νείλο). Κάποιοι, μάλιστα, θα έφταναν στο σημείο ακόμη και να υποστηρίξουν ότι η Αίγυπτος δεν μπορεί να εμπλακεί επειδή είναι… μακριά από τη Λιβύη (λες και η Τουρκία είναι κοντά). Στον αντίποδα ωστόσο, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς το ακριβώς αντίθετο: ότι είναι δηλαδή τα drones της Τουρκία εκείνα που δυσκολεύονται πλέον να πετάξουν προς τη Σύρτη και την αλ Τζούφρα, τόσα χιλιόμετρα μακριά από την Τρίπολη και την αλ Βατίγια.

Παράλληλα, θα διατυπωνόταν και το επιχείρημα ότι η Αίγυπτος δεν έχει την απαιτούμενη νομιμοποίηση για να εμπλακεί στρατιωτικά στο μέτωπο της Λιβύης (λες και η Τουρκία την είχε). Ως προς αυτό το τελευταίο, όμως, υπάρχει και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία… όπως η Τουρκία άντλησε «νομιμοποίηση» από την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA), έτσι και η Αίγυπτος θα μπορούσε να πάρει το πράσινο φως από το δημοκρατικά εκλεγμένο Κοινοβούλιο της Λιβύης (HoR) του Ακίλα Σαλέχ που έχει την έδρα του στο Τομπρούκ στα ανατολικά της χώρας.    

Σημειωτέον ότι στην παρούσα φάση το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εμφανίζονται να παίρνουν εμφατικά θέση στο πλευρό της Αιγύπτου, όπως άλλωστε και τα περισσότερα από τα άλλα μέλη του Συνδέσμου Αραβικών Κρατών. Μάλιστα η κίνηση του Σίσι να ζητήσει και την έκτακτη σύγκλιση του συμβουλίου των υπουργών Εξωτερικών του Αραβικού Συνδέσμου θα ερμηνευόταν από κάποιους ως… δυνητικός προάγγελος μιας πολεμικής σύρραξης, υπό τη σκιά και των δημοσιευμάτων που θέλουν το σιιτικό Ιράν να συμπαρατάσσεται με την Τουρκία στο μέτωπο της Λιβύης.  

Καταξιωμένοι ακαδημαϊκοί με βαθιά γνώση του αιγυπτιακού τοπίου, όπως ο Γεζίντ Σαγίντ του «Carnegie Middle East Center» εκτιμούν ότι το ενδεχόμενο να δούμε μια αιγυπτιακή στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη, και μάλιστα με την ανοχή Αμερικανών και Ευρωπαίων, όντως «αυξάνεται», χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι οι Αιγύπτιοι θα χρειαστεί να φτάσουν έως και τη Σύρτη ή την αλ Τζούφρα. Αυτό που θα μπορούσαν να κάνουν είναι σε πρώτη φάση να περάσουν τα ανατολικά σύνορα της Λιβύης τεστάροντας έτσι τις αντιδράσεις του αντιπάλου και εν συνεχεία να πορευθούν αναδιαμορφώνοντας τη στρατηγική τους ανάλογα με τις εξελίξεις στο έδαφος. «Το πρωταρχικό ενδιαφέρον της Αιγύπτου στη Λιβύη είναι να προστατέψει τη δική της ασφάλεια στα σύνορα. Δεν εμπιστεύεται την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας και βλέπει την ανάμειξη της Τουρκίας ως σοβαρή απειλή», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Σαγίντ, απορρίπτοντας μάλιστα την άποψη ότι η Αίγυπτος απλώς εξυπηρετεί την ατζέντα των Εμιράτων ή της Σαουδικής Αραβίας με το επιχείρημα ότι οι Αιγύπτιοι επέλεξαν για παράδειγμα να μην εμπλακούν στον εμφύλιο της Υεμένης αν και τους είχε ζητηθεί.

Η Λιβύη ωστόσο δεν είναι Υεμένη, υπό την έννοια ότι βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην Αίγυπτο. Αλλά και σε καθαρά (γεω)πολιτικό επίπεδο, εάν η Λιβύη περνούσε υπό τον έλεγχο της Τουρκίας και των υποστηριζόμενων από την Άγκυρα Αδελφών Μουσουλμάνων (που διατηρούν ισχυρή παρουσία και εντός της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας του Φαγέζ αλ Σάρατζ), οι κίνδυνοι για τον εχθρό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι αυτομάτως θα… πολλαπλασιάζονταν, χωρίς να συνυπολογίσει κανείς και τα κυκλωτικά απέναντι στην Αίγυπτο επεκτατικά ανοίγματα της Τουρκίας προς Σουδάν, Ερυθρά Θάλασσα, Αιθιοπία και Σομαλία.

Πηγές με βαθύτερη γνώση του παρασκηνίου υπογραμμίζουν ότι το Κάιρο προφανώς και δεν θα ήθελε, εάν είχε την επιλογή, να βρεθεί να πολεμά στο μέτωπο της Λιβύης ενάντια σε δυνάμεις υποστηριζόμενες από την Τουρκία. Ταυτόχρονα ωστόσο, λέγεται πως το Κάιρο όντως θα τολμούσε μια στρατιωτική κλιμάκωση… εάν έκρινε ότι ο αντίπαλος δεν του αφήνει άλλη επιλογή. Σε μια τέτοια περίπτωση μάλιστα λέγεται ότι η Αίγυπτος ίσως να είχε και τη στήριξη μέρους των λιβυκών φυλών που έχουν αποδειχθεί περισσότερο ισχυρές στο έδαφος από όσο θα φανταζόταν ένας εξωτερικός παρατηρητής. «Αξίζει επίσης να υπενθυμιστεί ότι στην επαρχία Ματρούχ, κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη, υπάρχει μια μεγάλη αιγυπτιακή στρατιωτική βάση που έχει πάρει το όνομά της από τον πρώτο πρόεδρο της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Ναγκίμπ», γράφει από την πλευρά του ο Ιβάν Μποχάροφ του «Russian International Affairs Council», προσθέτοντας άλλο ένα στοιχείο.

Ωστόσο, μια περισσότερο άμεση από την πλευρά της Αιγύπτου στρατιωτική εμπλοκή στη Λιβύη ίσως να υποχρέωνε και την Τουρκία επίσης σε μεγαλύτερη εμπλοκή. Θα μπορούσε, άραγε, να αντέξει κάτι τέτοιο το καθεστώς Ερντογάν; Μια άμεση επέμβαση της Αιγύπτου θα λειτουργούσε επίσης εκ των πραγμάτων υπέρ του LNA στο έδαφος, εξασφαλίζοντας έτσι μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών στις δυνάμεις εκείνες των οποίων σήμερα ηγείται ο Χαλίφα Χάφταρ.

Η Άγκυρα φαίνεται πάντως να ανησυχεί περισσότερο από όσο θα ήθελε η ίδια να παραδεχτεί… εάν κρίνουμε από τις κινήσεις της τουρκικής ηγεσίας: το τηλεφώνημα που έκανε ο πρόεδρος Ερντογάν στον εμίρη του Κατάρ σεΐχη Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι στις 20 Ιουνίου αμέσως έπειτα από τις πολεμικές απειλές του Σίσι, τη δήλωση του ερντογανικού Τούρκου βουλευτή (και αρθρογράφου της Yeni Şafak) Γιασίν Ακτάι ότι η Αλγερία (την οποία ο Φαγέζ αλ Σάρατζ επισκέφθηκε προ ημερών, για δεύτερη φορά φέτος) δεν πρόκειται να σταθεί στο πλευρό της Αιγύπτου ενάντια στην Τουρκία κ.ά.  

Οι επαφές, ωστόσο, συνεχίζονται παράλληλα σε πολλά μέτωπα. Ενδεικτική η επίσκεψη που πραγματοποίησε ο πρόεδρος της Τυνησίας, Καΐς Σαγιέντ, στις 22 Ιουνίου στο Παρίσι, μια επίσκεψη στο πλαίσιο της οποίας εκείνος είχε και την πρώτη επί γαλλικού εδάφους συνάντησή του με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Ο Ερντογάν λέγεται πως τον περασμένο Δεκέμβριο είχε προσεγγίσει τον Σαγιέντ με το αίτημα να επιτραπεί στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις να χρησιμοποιούν το έδαφος της Τυνησίας ως εφαλτήριο για τις επιχειρήσεις τους στη Λιβύη, αίτημα που όμως δεν έγινε αποδεκτό από την τυνησιακή πλευρά.  

Η πρώτη γραμμή των μαχών του λιβυκού εμφυλίου έχει πλέον μεταφερθεί προς τα ανατολικά, από τα περίχωρα της Τρίπολης την οποία πολιόρκησε επί σειρά μηνών ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός (LNA) χωρίς αποτέλεσμα, προς τη Σύρτη.  

«Οι Τούρκοι γλυκάθηκαν από τις νίκες τους στην δυτική Λιβύη και θέλουν να προχωρήσουν στον κεντρικό τομέα της χώρας και να ελέγξουν τον λιμένα της Σύρτης. Από εκεί εξάγεται ο κύριος όγκος των λιβυκών υδρογονανθράκων. Για τον έλεγχο του λιμένος ενδιαφέρονται ΗΠΑ, Ρωσία (που σήμερα τον ελέγχει), Γαλλία και Ιταλία (που σήμερα εξυπηρετούνται από αυτόν)», σημειώνει σε πρόσφατο άρθρο του ο ακαδημαϊκός και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, Άγγελος Συρίγος.

«Παίρνοντας τη Σύρτη, θα μπορούσε κανείς εύκολα να καταλάβει μια παράκτια έκταση 350 χιλιομέτρων έως τη Βεγγάζη, πλούσια σε αγωγούς, διυλιστήρια, τερματικούς σταθμούς και εγκαταστάσεις αποθήκευσης (σ.σ. ενέργειας)», σημειώνει από την πλευρά του ο Τούρκος αναλυτής-δημοσιογράφος Φεχίμ Τάστεκιν, υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι με βάση τη Σύρτη μπορεί κανείς να ελέγχει και άλλους λιμένες της λιβυκής ακτογραμμής (Ρας Λανούφ, Μάρσα ελ Μπρέγκα, Ζουεϊτίνα κ.ά.), λιμένες στους οποίους καταλήγει πλήθος αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η επίμαχη γεωγραφική έκταση, η γνωστή και ως «πετρελαϊκή ημισέλινος» («oil crescent»), φιλοξενεί άλλωστε στα «αμπάρια» της και το μεγαλύτερο μέρος των λιβυκών αποθεμάτων σε υδρογονάνθρακες. Σημειωτέον ότι η Λιβύη είναι η χώρα με τα μεγαλύτερα πετρελαϊκά αποθέματα σε ολόκληρη την Αφρική αλλά και το νούμερο 6 στην κατάταξη των αφρικανικών χωρών με τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου.    

Οι Τούρκοι από την πλευρά τους έχουν καταστήσει σαφές ότι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μόνιμες στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη: αεροπορική βάση στην αλ Βατίγια και ναυτική βάση στη Μισράτα. Λέγεται επίσης ότι θα ενδιαφέρονταν και για την αεροπορική βάση της Γκαρνταμπίγια που βρίσκεται κοντά στη Σύρτη αλλά και ότι θα ήταν ενδεχομένως διατεθειμένοι να διαπραγματευτούν με τους Ρώσους «παραχωρώντας» στη Μόσχα την αεροπορική βάση της αλ Τζούφρα με αντάλλαγμα τον λιμένα της Σύρτης. Για τη Σύρτη, ωστόσο, ενδιαφέρονται, τόσο οι Ρώσοι (που ιδανικά θα ήθελαν, εκτός από τις βάσεις που διατηρούν σε Ταρτούς και Λαττάκεια στη Συρία, να αποκτήσουν βάσεις και στη Λιβύη, ενισχύοντας έτσι σημαντικά την παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο, σε απόσταση μάλιστα… αναπνοής και από τη βάση των Αμερικανών στη Σούδα) όσο και οι Γάλλοι που δεν θέλουν σε καμία περίπτωση να δουν την Τουρκία να φτάνει τόσο «βαθιά» εντός της Μεσογείου.  

Υπό το βάρος των επεισοδιακών εξελίξεων κυκλοφορούν ωστόσο και σενάρια (μάλλον μακρινά και δύσκολα υλοποιήσιμα) που θέλουν τη Λιβύη κάποια στιγμή να χωρίζεται στα δύο. Ακόμη και σε μια τέτοια περίπτωση ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Ποιος θα πάρει τη Σύρτη;