Η χερσόνησος που χώρεσε σε μια χαρτοπετσέτα

Υπογράφουν οι:

Κουτσουπιά Φ. Μαρία-Ωραιοζήλη Δικηγόρος / Υποψήφια Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου, Τμήμα Νομικής Ε.Κ.Π.Α. / Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Δημοσίου/Διοικητικού Δικαίου / Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου
και
Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, Επικοινωνιολόγος / Μεταπτυχιακός Φοιτητής Διεθνών Σπουδών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας, Παν. Μακεδονίας / Δίπλωμα Δημοσιογράφιας και Μ.Μ.Ε., Mediterranean College / Δημοσιογράφος - Ραδιοφ. Παραγωγός 

Μεσοφθινόπωρο του 1944, λίγους μήνες πριν τη Διάσκεψη της Γιάλτας, οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στην τέταρτη Διάσκεψη της Μόσχας, όπου, σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του, ο Τσώρτσιλ πρότεινε η Σοβιετική Ένωση να έχει 90% επιρροή στην Ρουμανία και 75% στην Βουλγαρία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο να έχει 90% επιρροή στην Ελλάδα. Ο Τσώρτσιλ επίσης πρότεινε στην Ουγγαρία και την Γιουγκοσλαβία να έχουν 50% επιρροή και οι δύο. Στη συνέχεια ο Τσώρτσιλ έγραψε τη συμφωνία με μπλε μολύβι σε μία... χαρτοπετσέτα στο τραπέζι του γεύματος, την οποία έδωσε στον Στάλιν, και αφού την ενέκρινε ο Στάλιν του την επέστρεψε. «Δεν θα θεωρηθεί πολύ κυνικό αν φανεί πως διευθετήσαμε τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων, με έναν τόσο 'πρόχειρο' τρόπο; Ας κάψουμε το χαρτί.», είπε ο Τσώρτσιλ. «Όχι, κράτα το.», απάντησε ο Στάλιν. Οι υπουργοί εξωτερικών των δύο χωρών, κ.κ. Ήντεν και Μολότωφ, διαπραγματεύτηκαν τα ποσοστά της συμφωνίας στις 10 και 11 Οκτωβρίου. Κατάληξη αυτής της συζήτησής ήταν η αύξηση των ποσοστών επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην Βουλγαρία και την Ουγγαρία κατά 80%. Όμως, φαίνεται να υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με την ακρίβεια της περιγραφής των γεγονότων από τον Τσώρτσιλ, η οποία μάλλον εξυπηρετούσε πολιτικές σκοπιμότητες της εποχής. Πρώτα, μοιάζει... παράξενη η μη άμεση συμμετοχή των Αμερικανών σε μια τόσο σημαντική διαπραγμάτευση. Εκπροσωπούνται μόνο από τον πρεσβευτή τους στην Σοβιετική Ένωση, Άβερελ Χάριμαν. Δεύτερο, το σημείωμα της συμφωνίας που υποτίθεται ότι διάβασε ο Στάλιν, είναι γραμμένο στα Αγγλικά. Και τρίτο, και πιο σημαντικό, στο σημείωμα αναφέρεται «Ρωσία» και όχι «Σοβιετική Ένωση». Αυτό είναι ένα ζήτημα που θα ήταν δύσκολο για τον Στάλιν να εγκρίνει, αφού οι Σοβιετικοί ηγέτες της εποχής ήταν πολύ προσεκτικοί στο να κρατούν τα προσχήματα.

Πάντως, και μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε ποτέ επιβεβαίωση αυτής της συμφωνίας από την Σοβιετική Ένωση, αλλά ούτε και από την Ρωσία, ούτε και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μόνη πηγή συνεχίζει να είναι η αφήγηση του Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του. Κατά γενική ομολογία ήταν έγκυρος και σοβαρός στις εξιστορήσεις και τις αναλύσεις του ο πρ. ΠΘ του ΗΒ, αυτό είναι γεγονός. Να σημειώσουμε ότι κρατούσε υλικό και αρχείο από καθετί που πραγματευόταν από τα μέσα της 1ης δεκαετίας του 20ου αιώνα μέχρι και το θάνατο του. Πολλά από τα αρχεία και τα έγγραφα του έγιναν βιβλία πριν και μετά τον θάνατο του. Είτε από τον ίδιο, είτε συγγενείς του, είτε στενούς του συνεργάτες. Αν η συμφωνία αυτή ήταν πράγματι αληθινή, ο Στάλιν κράτησε τον λόγο του όσο αφορά την Ελλάδα! Η Βρετανία υποστήριξε τις δυνάμεις της Ελληνικής Κυβέρνησης κατά τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ η Σοβιετική Ένωση δεν βοήθησε καθόλου τους κομμουνιστές του ΔΣΕ. Χαρακτηριστική είναι η τηλεφωνική ομιλία του Στάλιν στον Δημητρώφ στις 10 Ιανουαρίου 1945: «Εγώ συμβούλευσα την Ελλάδα να μην αρχίσουν αυτόν τον αγώνα. Οι άνθρωποι του ΕΛΑΣ δεν έπρεπε να βγουν από την κυβέρνηση του Παπανδρέου. Καταπιάστηκαν με δουλειά για την οποία δεν τους επαρκούσαν οι δυνάμεις. Φαίνεται, υπολόγιζαν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβει ως το Αιγαίο. Εμείς αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε. Εμείς δεν μπορούμε να στείλουμε και στην Ελλάδα δικά μας στρατεύματα. Οι Έλληνες έκαναν βλακεία.», του είχε πει για τα Δεκεμβριανά.

Η συμφωνία επικύρωνε μια ήδη υπάρχουσα κατάσταση στη νοτιοανατολική Ευρώπη ήδη κατεχόμενη εν μέρη από τα Σοβιετικά στρατεύματα. Επρόκειτο για μια προσπάθεια συναντίληψης των δύο ηγετών και κατανόησης σχετικά με τα όρια που έθετε στην ισχύ τους η εξέλιξη του πολέμου. Οι Άγγλοι ως ναυτική δύναμη ενδιαφέρονταν γεωστρατηγικά για την Ελλάδα ενώ αδυνατούσαν να ελέγξουν στρατιωτικά την Βαλκανική ενδοχώρα. Αντίστροφα, οι Σοβιετικοί ενδιαφέρονταν πιο πολύ για τις χώρες του εσωτερικού, ο έλεγχος των οποίων ήταν αναγκαίος για την δική τους ασφάλεια. Είναι επίσης σημαντική για το μέγεθος του κυνισμού με τον οποίο αντιμετώπισαν οι δύο χώρες το ζήτημα. Οι δύο πλευρές είχαν αντιληφθεί τα όρια των δυνατοτήτων τους και είχαν αυτοπεριοριστεί στην επίτευξη των στόχων τους. Κι αν ακόμα δεν υφίστατο η συγκεκριμένη συμφωνία «η αγγλοσοβιετική συνεννόηση και πάλι θα υπήρχε και υπήρχε» Τέλος, ήταν η τελευταία μοιραία προσπάθεια των δυο πάλαι πότε αποικιακών δυνάμεων να πάρουν ανάσα ζωής, διότι οι ΗΠΑ έρχονταν με φόρα και με τον έναν είτε τον άλλο τρόπο παρέσυραν καθετί βρετανικό και σοβιετικό (ρωσικό) μετά το 1945. Ειδικά η Ελλάδα, που μετά από ελάχιστα χρονιά έμπαινε για τα καλά στην αγκαλιά των ΗΠΑ. Για δικό μας καλό και όχι μόνο! 

''Τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερη ιστορία από αυτήν που μπορούν να καταναλώσουν.'' Sir Winston Leonard Spencer - Churchill. Βαλκάνια, αυτός ο άγνωστος! Οι Ρώσοι υποστηρίζουν την Σερβία, αλλά και τους Σέρβους της Βοσνίας. Την ίδια ώρα η συνεργασία ΗΠΑ-Αλβανίας είναι βαθιά και καθιστά τις διεκδικήσεις της Σερβίας στο Κόσοβο αδύνατες. Η Γερμανοί αγαπάνε τους Κροάτες και τους Σλοβένους. O Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν στηρίζει οικονομικά - άμεσα και έμμεσα - τους Μουσουλμάνους, από την Θράκη μας μέχρι την Αλβανία και από την Βοσνία μέχρι την ΠΓΔΜ. Τα Βαλκάνια βρισκόταν πάντα μεταξύ των ανταγωνισμών των μεγάλων δυνάμεων και βρίσκονται συχνά στα όρια του πολέμου, αν και συνήθως τον αποφεύγουν. 12 κράτη. Για μερικούς 13 μαζί με την Μολδαβία. 4 λαοί, Σλάβοι, Ρουμάνοι, Αλβανοί και Έλληνες (και ακόμη 37 μειονότητες). 3 βασικές θρησκείες, Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί Ορθόδοξη. Και 4 σφαίρες επιρροής: ΗΠΑ, Γερμανία-Γαλλία-ΕΕ, Ρωσία και Τουρκία. Αν όλο αυτό ακούγεται περίπλοκο... είναι γιατί είναι περίπλοκο! Ο εθνικισμός στην περιοχή είναι ισχυρός διότι είναι τόσο εύθραυστος. Τα κράτη είναι εθνοτικά ετερογενή και έχουν ιστορικές διεκδικήσεις το ένα έναντι του άλλου. Μεγαλοιδεατισμούς. Τα κράτη φοβούνται τους γείτονές τους και χρησιμοποιούν την εθνοτική διαίρεση για να τους εξασθενίσουν, κάτι που προκαλεί ακόμη περισσότερο φόβο.

Οι Σέρβοι και οι Κροάτες για παράδειγμα έχουν παρεμφερή γλώσσα και μπορούν να κατανοήσουν οι μεν τους δε άνετα. Οι μεν όμως είναι κομμάτι του ρωμαιοκαθολικού κόσμου και οι δε του ορθοδόξου. Οι μεν προσβλέπουν στη Γερμανία και οι δε στη Ρωσία. Σέρβοι και Κροάτες πολέμησαν δε άγρια μεταξύ τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κροατία με τον Άξονα, η Σερβία με τους Συμμάχους. Δυο μαλωμένα αδέρφια, εδώ και πολλές γενιές. Παρόμοιο παράδειγμα αποτελούνε και οι Σκοπιανοί με τους Βούλγαρους που έχουν κατά 90% όμοια γλώσσα και μπορούν με άνεση, χωρίς μεταφραστή να επικοινωνήσουν στην καθημερινοτητα τους και επίσημα. Χριστιανοί (Ορθόδοξοι) και οι δύο και παράλληλα φιλικοί έως... ερωτευμένοι με την Δύση, εδώ και 28 χρόνια. Με κοινές γιορτές, παραδόσεις, έθιμα και ακόμη-ακόμη εθνικές επετείους (Βλέπε: Ιλιντεν!).  Από την άλλη πλευρά, οι Βούλγαροι φτάνουν μέχρι και να απειλούν με βέτο την είσοδο της ΠΓΔΜ σε διεθνείς οργανισμούς αν συνεχίσουν να δηλώνουν ότι η γλωσσά της ΠΓΔΜ είναι η ''μακεδονική''! Διότι η ευρωπαϊκή και ΝΑΤΟική Βουλγαρία τρέχει με ρυθμούς γοργούς μπροστά. Δεν κοιτάει πίσω. Πόνεσε πολύ στο παρελθόν, όταν έκανε λάθος συμμαχίες και η Ιστορία διδάσκει. Γνωρίζουν άλλωστε ήδη αρκετοί, δυστυχώς όχι πολλοί, τόσο στην Ελλάδα και στην Βουλγαρία ότι η Συμφωνία ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ - Ζ. Ζάεφ δεν έλυνε στην πραγματικότητα κανένα απολύτως πρόβλημα, ίσα ίσα ανοίγει μελλοντικά μέτωπα με αντισταθμιστικό όφελος μικροπολιτικά συμφέροντα και την πρόσκαιρη και διόλου μόνιμη εικόνα του καλού παιδιού της Ευρώπης...

Όλα τα ανωτέρω αποτελούν κομμάτια από το πάζλ των Βαλκανίων, αλλά δεν εξηγούν το πώς έφτασαν εδώ. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι χώρες και οι εθνικές ομάδες των Βαλκανίων αποτελούν προϊόν 2500 χρόνων σύγκρουσης Ευρώπης και Μέσης Ανατολής, σύγκρουσης που προηγήθηκε αυτής Χριστιανισμού και Ισλάμ, αλλά συνεχίστηκε ακόμη πιο έντονα με αυτά τα στοιχεία ως αφορμές. Ο Μέγας Αλέξανδρος δημιούργησε μια αυτοκρατορία που έφτασε μέχρι το Αφγανιστάν. Οι Ρωμαίοι πέρασαν από τα Βαλκάνια καθώς άνοιγαν την οδό προς τη Αίγυπτο. Οι χριστιανοί σταυροφόροι πέρασαν από εκεί όπως και οι Οθωμανοί Τούρκοι στον δρόμο προς τη Βουδαπέστη και παραλίγο στη Βιέννη. Και οι Ρώσοι βέβαια, που πάντα επιζητούσαν να συγκρατήσουν Ευρώπη και Τούρκους και να φθάσουν στα "θερμά νερά" είχαν καίριο ρόλο στην ως άνω διαμόρφωση της ιστορίας, ενώ πάντα μέσα στην καρδιά των απανταχού Σλάβων καίει ο πόθος για την Μεσόγειο. Οι Γερμανοί-Αυστριακοί θέλανε επίσης να φθάσουν κοντά στην Μεσόγειο τον 19ο-20ο αιώνα, όταν απαιτούσανε μια διεθνοποιημένη Θεσσαλονίκη ή κομμάτι της Αλβανίας. Ρωμαιοκαθολικισμός, Ορθοδοξία και Ισλάμ ενεπλάκησαν σε μια τριπλή σύγκρουση μετά τον 15ο αιώνα. Οι θρησκείες δεν ωθούν τις μεγάλες δυνάμεις, απλώς καθορίζουν πολλές από τις κινήσεις τους. Τα Βαλκάνια ήταν η λεωφόρος προς τη δημιουργία "αυτοκρατορίας" και η "ασπίδα" εναντίον των αναδυόμενων αυτοκρατοριών. Αν και έχουν μικρή αξία από μόνα τους, ιδωμένα σε σχέση με τον παγκόσμιο χάρτη, έχουν τεράστια αξία για όποιον θέλει να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο ή θέλει να κινηθεί από Βορρά προς Νότο (και ανάποδα) στην νοτιο-ανατολική Ευρώπη.

Τα κακοτράχαλα βουνά των Βαλκανίων και οι μικρές πεδιάδες δημιουργούν φυσικά καταφύγια για διάφορες ομάδες ώστε να επιβιώσουν εισβολών από κάθε κατεύθυνση. Το αποτέλεσμα ήταν χωριά, πόλεις, μικρά κράτη, περικυκλωμένα από βουνά που διατηρούν την ταυτότητά τους ακόμα και απέναντι σε μεγάλες δυνάμεις και πιέσεις. Όμως ακόμα και σε περιοχές με πληθυσμούς κοινής θρησκείας και γλώσσας η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Στα Βαλκάνια τίποτα δεν ξεχνιέται και τίποτα δεν συγχωρείται. Ακόμη τουλάχιστον. Αυτή είναι η αβυσσαλέα και ουσιαστική πραγματικότητα. Σήμερα, οι Ρώσοι ''ψιθυρίζουν λόγια'' στους Σέρβους και οι Αμερικανοί στους Αλβανούς, οι Γερμανοί στους Κροάτες, οι Τούρκοι στους Βόσνιους. Και οι Έλληνες παραμένουν η μονή στρατηγική σταθερά της Δύσης στην περιοχή. Τα Βαλκάνια δεν είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που συμβαίνουν όλα αυτά, αλλά δεν υπάρχει άλλος τόπος που είναι τόσο σημαντικός για τόσες μεγάλες δυνάμεις. Τα Βαλκάνια είναι μια περιοχή που περιμένει έναν πόλεμο, καθιστώντας τον έτσι πιο πιθανό. Ή αν θέλετε, μια περιοχή που "έμαθε να περιμένει τον πόλεμο". Κατανοεί κανείς λοιπόν ότι η ελληνοσκοπιανή διαχρονική κρίση για την ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ μας είναι κομμάτι του προβλήματος, όχι το κεντρικό πρόβλημα. Και είναι ελαφρώς παρήγορο αυτό...