Υπογράφει η νεαρά κυρία Ντόντη Κωνσταντίνα*
«Αναγκάστηκα να πάρω χάπια για το στομάχι για να μπορώ να στέκομαι όρθια στην πρόβα»,
«Με έβρισε,με κλώτσησε….έπαθα collapsus επί σκηνής ,γέμισα σπυριά τα οποία παντρεύτηκα για ενάμιση χρόνο στη ζωή μου»,
είναι δύο εφιαλτικές φράσεις στα λεγόμενα εξομολόγησης εργαζομένων Ελληνίδων καλλιτεχνών.
Αυτά τα περιστατικά αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου σε μια θάλασσα παρόμοιων περιστατικών ,που συντελούνται στον χώρο εργασίας καθημερινά. Μέχρι χθες, η αιτία αυτών των συναισθημάτων δεν είχε όνομα. Μέχρι χθες, ο φόβος και η ανοχή απέναντι σε συστημικές συμπεριφορές ψυχολογικής τρομοκρατίας θεωρούνταν δεδομένα. Πλέον ο εργασιακός εκφοβισμός ή «σύνδρομο mobbing» έχει ονοματεπώνυμο. Πλέον, η άγνοια δίνει τη θέση της στη γνώση και τα θύματα αρχίζουν να δείχνουν με το δάκτυλο τους θύτες και εργασιακούς δυνάστες. Πλέον, τα θύματα βρίσκουν δικαίωση στο ακροατήριο της κοινής γνώμης.
Ενόψει της επικείμενης κύρωσης στη Βουλή της Σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία ,το φαινόμενο του εργασιακού εκφοβισμού γίνεται αντικείμενο ρύθμισης, αποκαλύπτοντας τις ρεαλιστικές του διαστάσεις. Η ιχνηλάτηση του φαινομένου έγινε για πρώτη φορά από τον Σουηδό ψυχολόγο H.Leymann, ο οποίος έκανε χρήση του όρου mobbing ,από το αγγλικό ρήμα mob «ενοχλώ, επιτίθεμαι ,περικυκλώνω».Ο όρος αυτός ήδη είχε χρησιμοποιηθεί από τον ιατρό, ζωολόγο K.Lorenz, για να περιγράψει την επιθετική συμπεριφορά μιας αγέλης ζώων απέναντι σε ένα ή περισσότερα μέλη της ,με στόχο την εκδίωξή τους από αυτήν. Το φαινόμενο «mobbing» ή «work harassment» αντικατοπτρίζει την ηθική παρενόχληση ή ψυχολογική τρομοκρατία (psychological terror) στον χώρο εργασίας. Πρόκειται για την άσκηση συναισθηματικής βίας κατά τρόπο επίμονο και συστηματικό ,η οποία κατευθύνεται κατά ενός ατόμου με σκοπό να τον κάνει να αισθανθεί ανεπαρκής ,ως εργαζόμενος και ως άνθρωπος. Ο εργασιακός εκφοβισμός λαμβάνει χώρα συνήθως από άτομα ανώτερα στην ιεραρχική κλίμακα ,δηλαδή όταν υπάρχουν σχέσεις εξουσίας. Η παρενόχληση ενέχει συχνά το στοιχείο της κατάχρησης εξουσίας, από την οποία τα θύματα ενδεχομένως να αδυνατούν να προστατευθούν. Περισσότερο ευάλωτες σε τέτοιου είδους συμπεριφορές εμφανίζονται οι γυναίκες, ενώ οι θύτες είναι άνδρες και γυναίκες. Σχήμα οξύμωρο για τις γυναίκες θύτες, όταν αυτές διεκδικούν την ισότητα ενώ την ίδια στιγμή καλλιεργούν την ανισότητα μεταξύ τους. Η ηθική παρενόχληση εκδηλώνεται μέσα από μια συστημική και κλιμακούμενη επίθεση σε βάρος ενός προκαθορισμένου θύματος ,με στόχο την ηθική εξόντωση και τον εκμηδενισμό της προσωπικότητάς του. Το άτομο-στόχος βιώνει την κάθε μέρα στην εργασία του, ως μια εξοντωτική διαδικασία ,όπου ενεδρεύει ο φόβος για την επόμενη επίθεση. Πιο συγκεκριμένα, το θύμα γίνεται αποδέκτης διαρκών και αδικαιολόγητων επικρίσεων ενώ ταυτόχρονα κατηγορείται άδικα για λάθη που δεν είχε κάνει .Ο εργαζόμενος βιώνει ,σε μόνιμη βάση, ένα καθεστώς έντονου φόβου καθώς αισθάνεται ότι παρακολουθούν με λεπτομέρεια κάθε του κίνηση (τι ώρα έρχεται ,φεύγει από την δουλειά ),κατηγορείται συχνά για μικρές αιτίες ενώ παράλληλα έρχεται αντιμέτωπος με υπερβολικές και σχεδόν ακραίες αντιδράσεις, σε περίπτωση λάθους. Αξίζει σε αυτό το σημείο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον έμμεσο –μη λεκτικό τρόπο επιθετικής συμπεριφοράς ,στην κεκαλυμμένη με άλλα λόγια κακόβουλη συμπεριφορά ,η οποία διαθέτει δυστυχώς το «πλεονέκτημα» να είναι δυσδιάκριτη και δυσχερώς αποδείξιμη. Ο «δράστης» υιοθετεί μια πιο προσεκτική ,μεθοδική ,υποβόσκουσα επιθετική τακτική ώστε να εξασφαλίσει το «άλλοθι της παρερμήνευσης». Όπως έχουν επισημάνει αρκετοί ερευνητές ,στις περισσότερες περιπτώσεις που το άτομο-στόχος αναδείξει το πρόβλημα και διαμαρτυρηθεί ,αυτοί που επιτίθενται (διώκτες) προσπαθούν να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα και να αντιστρέψουν το βάρος ευθύνης .Αυτό επιτυγχάνεται είτε μέσω της θυματοποίησης του εκφοβιστή ,είτε παρουσιάζοντας το θύμα ως άτομο με δύσκολο χαρακτήρα .Η διαμαρτυρία του ατόμου-στόχου λαμβάνει μορφή αιχμαλωσίας καθώς εμφανίζεται από τον θύτη ως απόδειξη του προβληματικού χαρακτήρα του θύματος. Ο ψυχολογικός χειρισμός εκδηλώνεται μέσω της υποτίμησης , των προσωπικών μομφών και της υπονόμευσης της εργασιακής απόδοσης του ατόμου-θύματος με κάθε τρόπο.Ο δράστης θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια «μακιαβελλική προσωπικότητα» που επιστρατεύει κάθε μέσο ώστε να επιτύχει τον στόχο του ,δηλαδή τον συναισθηματικό τραυματισμό του εργαζομένου.Από την άλλη πλευρά τα άτομα που γίνονται αντικείμενο τέτοιων συμπεριφορών ,συνήθως δεν αντιλαμβάνονται τι τους συμβάινει, αποδίδοντας ευθύνες στον εαυτό τους. Αισθάνονται αποδυναμωμένα ,αβοήθητα και ανήμπορα να αντιδράσουν σε τέτοιου είδους συστηματικές συμπεριφορές. Η Hirigoyen, γαλλίδα ψυχίατρος που ασχολήθηκε με την μελέτη γύρω από το ζήτημα της εργασιακής παρενόχλησης ,θεωρεί ότι ο εργασιακός εκφοβισμός μπορεί να καταλήξει και σε πραγματικό «ψυχικό φόνο». Η συναισθηματική απόγνωση εκδηλώνεται συνήθως με ψυχοσωματικά φαινόμενα όπως ταχυκαρδίες,γαστροεντερολογικές ενοχλήσεις ,κρίσεις πανικού ,εξάντληση, στην ακραία δε μορφή της ακόμη και σε κατάθλιψη.Το άτομο παρουσιάζει μειωμένη απόδοση και σταδιακά χάνει τον ενδιαφέρον του για το αντικείμενο εργασίας του. Αυτόθροη συνέπεια συνιστά η μείωση της παραγωγικότητας και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνάμεις του και γενικότερα στον εαυτό του.Επιπλέον ,τις περισσότερες φορές ο φόβος της απόλυσης και του κοινωνικού στίγματος σε περίπτωση σύγκρουσης ή καταγγελίας της συμπεριφοράς του εργοδότη ευνοεί την δημιουργία μιας κουλτούρας ανοχής και σιωπής εις βάρος του εργαζομένου.
Η διεκδίκηση υγιών συνθηκών εργασίας και η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελεί δικαίωμα στο αυτονόητο.Το θέμα της ηθικής παρενόχλησης αφορά όλα τα φύλα και όλες τις ηλικίες.Η ανάγκη ύπαρξης νομοθετικού πλαισίου με διαδικασίες εσωτερικού ελέγχου και ποινικών κυρώσεων προβάλλει επιτακτική. Σκόπιμη κρίνεται επίσης η ενεργοποίηση συντονισμένων πολιτικών τόσο με σχέδια δράσης σε επίπεδο δημόσιων φορέων ,όσο και με κώδικες δεοντολογίας στο επίπεδο του ιδιωτικού τομέα.
Εξάλλου όπως αναφέρει και ο Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε «Ένα ταξίδι χιλίων χιλιομέτρων αρχίζει με ένα βήμα.» Αυτό το βήμα έγινε…
***Ντόντη Κωνσταντίνα,
Δικηγόρος Ιωαννίνων
Τομεαρχης Δικαιοσύνης Ο.Ν.ΝΕ.Δ. Ιωαννίνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου