Αι Eιδοί Tου Μαρτίου

Στις 15 Μαρτίου, το 44 π.Χ., ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας δολοφονήθηκε έπειτα από μια συνωμοσία. Τα γεγονότα στη Σύγκλητο, οι οιωνοί και μια κλασική ατάκα

Στην Ιστορία υπάρχουν κάποιες πράξεις οι οποίες κατάφεραν να γράψουν νέες σελίδες, θέτοντας τα θεμέλια μιας νέας εποχής, με καρέ, όμως, που μοιάζουν να είναι βγαλμένα μέσα από κάποιο σαιξπηρικό δράμα.

Μια τέτοια πράξη ήταν η δολοφονία του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα στις 15 Μαρτίου 44 π.Χ. ή, κατά τους Ρωμαίους, στις «Ειδούς του Μαρτίου». Αι ειδοί ή ‘’Idus Martii’’ ή ‘’Idus Martiae’’, προέρχονται από το λατινικό ‘’idus’’ που σημαίνει «ήμισυ» - δηλαδή η ημέρα που διαιρεί τον μήνα σε δύο, σχεδόν, ίσα μέρη. Ο όρος «ειδοί» (έχει μόνο αιτιατική, «τις ειδούς») δεν αναφερόταν μόνο στον Μάρτιο, αλλά στη 15η ημέρα των Μαΐου, Ιουλίου, Οκτωβρίου και τη 13η μέρα των άλλων μηνών, πάντα κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο.

Οι Ειδοί του Μαρτίου ήταν αργία για τους Ρωμαίους, αφιερωμένη στον θεό Άρη και γι’ αυτό εκείνη την ημέρα γίνονταν στρατιωτικές παρελάσεις. Άλλωστε, η λέξη «Μάρτιος» σημαίνει «Αρης» (< Λατινικά Mars, –tis). Η φράση «Αι ειδοί του Μαρτίου» χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για να προσδιορίσει την «αποφράδα ημέρα».

Η 15η Μαρτίου 44 π.Χ., λοιπόν, θα έμενε στην Ιστορία ως η ημέρα που δολοφονήθηκε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ από τον Γάιο Κάσσιο Λογγίνο και τον Μάρκο Ιούνιο Βρούτο – και όχι μόνον αυτούς. Ο τελευταίος, κατά ορισμένους, ίσως, ήταν νόθος γιος του, γι’ αυτό και ο Καίσαρας αναφώνησε τη γνωστή φράση «Και συ τέκνον, Βρούτε;».

Το σίγουρο είναι ότι ο Καίσαρας, κατά την παράδοση, είχε προειδοποιηθεί από τον οιωνοσκόπο Σπουρίνα «να φοβάται τις Ειδούς του Μαρτίου». Όταν εκείνη η ημέρα έφθασε και ο Καίσαρας, πορευόμενος προς τη Σύγκλητο, συνάντησε τον οιωνοσκόπο, του είπε με ειρωνεία και υπεροψία: «Έφθασαν οι Ειδοί!», εννοώντας ότι τον είχε συμβουλέψει λανθασμένα, αφού δεν του είχε συμβεί κανένα κακό. «Ναι, άλλα δεν πέρασαν…», του απάντησε ο οιωνοσκόπος.

Τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας η γυναίκα τού Καίσαρα τον είδε στον ύπνο της σφαγμένο και ξύπνησε αναστατωμένη, προειδοποιώντας τον σύζυγό της ότι κάτι κακό θα του συνέβαινε. Ο Καίσαρας, κυρίως εξαιτίας πιέσεων που δέχτηκε από τη γυναίκα του, σκέφτηκε να στείλει τον Αντώνιο -χρόνια αργότερα διαφέντευε στην Αίγυπτο και έχοντας και ένα love story με την Κλεοπάτρα- να ειδοποιήσει τους συγκλητικούς πως η συνάντηση θα ακυρωνόταν. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε στο σπίτι του ο Δέκιμος Βρούτος, ο οποίος -αφού περιγέλασε τους οιωνοσκόπους- καθησύχασε τον Ιούλιο λέγοντάς του πως θα ήταν πιο σωστό προς τους συγκλητικούς, αν ήθελε να ακυρώσει τη συνεδρίαση, να παραβρεθεί και να το ανακοινώσει ο ίδιος. Τελικά, αφού του φόρεσε τα υποδήματα, πήρε τον Καίσαρα από το χέρι και τον συνόδευσε μέχρι τη Σύγκλητο. Ο Βρούτος, εκείνο το πρωί, ξεκίνησε οπλισμένος από το σπίτι του για την οικία του Καίσαρα, ενώ οι άλλοι συνωμότες μαζεύτηκαν όλοι μαζί στο σπίτι του Κάσσιου και μετά κατευθύνθηκαν στον χώρο συνάντησης, στη Στοά του Πομπηίου.

Στην πορεία για τη Σύγκλητο, ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος, ο Κνίδιος, θα βάλει στο χέρι του Καίσαρα ένα σημείωμα που αποκάλυπτε τη συνωμοσία, αλλά ο «Μέγας Στρατηλάτης», όπως ήταν ένα από τα προσωνύμια του Ιουλίου, ήταν απασχολημένος με το πλήθος και δεν το άνοιξε για να το διαβάσει.

Έπειτα από λίγο θα έπεφτε νεκρός, με 23 μαχαιριές, μέσα στη Σύγκλητο της Ρώμης. Τον μαχαίρωσαν όλοι οι συνωμότες, για να πιστοποιήσουν τη συμμετοχή τους στον φόνο. Την προηγούμενη ημέρα της δολοφονίας, στις 14 του Μαρτίου, σε ένα συμπόσιο που παρευρέθηκε ο Καίσαρας, είχε ερωτηθεί ποιον θάνατο θα προτιμούσε. Ο Ρωμαίος ηγέτης τότε απάντησε: «Έναν απροσδόκητο». Όπως και έγινε…

Ο Ιούλιος Καίσαρας έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στον μετασχηματισμό της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Από τα πιο γνωστά έργα του στις ημέρες μας είναι το Ιουλιανό ημερολόγιο καθώς και η ονοματοδοσία του στον μήνα Ιούλιο. Όμως, η τεράστια αυτοκρατορία που δημιούργησε, είχε την τύχη όλων των άλλων αυτοκρατοριών. Κάποιοι ιστορικοί λένε πως η Ιστορία θα είχε γραφεί διαφορετικά εάν δεν είχε νικήσει τον μεγάλο αντίπαλό του Πομπήιο και δεν είχε επικρατήσει οριστικά, καταργώντας -ουσιαστικά- τόσο τη συγκλητική, όσο και τη λαϊκή κυριαρχία, επιβάλλοντας ένα ηγεμονικό καθεστώς. Με τα «αν», όμως, δεν γράφεται η Ιστορία.

Το βέβαιο είναι ότι δολοφονήθηκε από τους οπαδούς τής παλαιάς τάξης πραγμάτων, αλλά οι αλλαγές που επέφερε και οι κατακτήσεις που έκανε διατηρήθηκαν για αιώνες. Το αποκορύφωμα της ειρωνείας είναι ότι το έτος του θανάτου του η Σύγκλητος τον είχε ανακηρύξει ισόβιο δικτάτορα (dictator in perpetuum). Αλλά, περίπου, αυτή είναι και η μοίρα των δικτατόρων, κάθε εποχής.

Ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, το 1911, είχε γράψει στο ποίημά του «Μάρτιαι Ειδοί»:

«Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.

Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις

αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις

να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,

τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.

Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·

έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,

τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω,

εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,

αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο

κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,

και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,

είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,

μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις τους διαφόρους

που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις

(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη

κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις

τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου».

Στις ημέρες μας, επίσης, όλη εκείνη εποχή αποτυπώνεται μέσα σε μια φράση η οποία δεν διέβη, απλώς, τον Ρουβίκωνα, αλλά ακούγεται σε κάθε προδοσία: «Και συ τέκνον, Βρούτε;».

Άλλωστε, το πιο θλιβερό είναι ότι η προδοσία ποτέ δεν προέρχεται από τους εχθρούς σου – μεγάλη αλήθεια. Ο Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας Άρθουρ Μίλερ είχε γράψει «η προδοσία είναι η μόνη αλήθεια που μένει»...

Το έγκλημα συνετελέσθη στις 15 Μαρτίου του έτους 44 π.Χ. στη Ρώμη, όταν μια ομάδα από αγριεμένους μαχαιροβγάλτες όρμησε μέσα στο κοινοβούλιο, κάτι σαν το αμερικανικό Καπιτώλιο, όπου συνεδρίαζε η Σύγκλητος, περικύκλωσε τον άρχοντα και ένας από αυτούς τον άρπαξε από τον γιακά της τηβέννου του και τον ανάγκασε να σκύψει το κεφάλι. Η κίνηση αυτή ήταν και το συμφωνημένο σύνθημα των συνωμοτών, που όρμησαν όλοι επάνω του με γυμνά τα μαχαίρια τους στα χέρια.

Το θύμα δέχθηκε είκοσι τρεις μαχαιριές από τις οποίες ο γιατρός του λίγο αργότερα διαπίστωσε πως μόνο η δεύτερη κατά σειράν ήταν η θανατηφόρα. Παρέμεινε όμως ακόμη για λίγο ζωντανός και όταν αναγνώρισε τον ένα από τους επικεφαλής των συνωμοτών ψιθύρισε στα ελληνικά: «Και συ τέκνον Βρούτε;». Η φράση δεν βεβαιώνεται ιστορικά.

Το θύμα ήταν ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ, ηλικίας 56 ετών, επάγγελμα δικτάτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και παράλληλα μέγας στρατηγός, πολιτικός, συγγραφέας και εραστής. Οι δολοφόνοι ήταν περίπου εξήντα συνωμότες υπό την ηγεσία των δημοκρατικών Μάρκου Ιούνιου Βρούτου και Γάιου Κάσσιου Λογγίνου. 

Μερικές μέρες νωρίτερα ο μάντης Σπουρίνας Βεστρίκιος είχε προειδοποιήσει τον Καίσαρα να φοβάται τις Ειδούς του Μαρτίου (15 του ίδιου μήνα), αλλά αυτός δεν έδωσε σημασία.

Τελικά οι δύο αρχηγοί των δολοφόνων του Καίσαρα, ο Βρούτος και ο Κάσσιος, σκοτώθηκαν ύστερα από μια συντριπτική ήττα στους Φιλίππους της Μακεδονίας από τον Αντώνιο και τον Οκτάβιο. Ο Βρούτος αυτοκτόνησε πέφτοντας επάνω στο σπαθί του και ο Κάσσιος μαχαιρώθηκε με το ίδιο εγχειρίδιο που είχε σκοτώσει τον Καίσαρα. Από τους υπόλοιπους δολοφόνους κανείς δεν επέζησε περισσότερο από τρία χρόνια και κανείς δεν πέθανε από φυσικό θάνατο. Μερικοί πνίγηκαν στη θάλασσα, άλλοι σκοτώθηκαν σε μάχες και άλλοι αυτοκτόνησαν με τα ίδια εκείνα μαχαίρια που δολοφόνησαν τον Καίσαρα.

Αρα, μηδένα προ του τέλους μακάριζε, και για καλό και για κακό ας προσέξουμε και εμείς τις ημέρες του Μαρτίου, που έρχονται πλησίστιες σε λίγο! Οψόμεθα, γιατί έσεται ήμαρ…