Η μακροβιότερη και πιο γνήσια περίοδος της Ελληνικής Δημοκρατίας

- Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς,

Π.Μ.Σ. Διεθνών Σπουδών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας, Παν. Μακεδονίας / Επικοινωνιολόγος / Δημοσιογράφος / Ραδιοφ. Παραγωγός 

- Αλεξία - Σταυρούλα Χαρακίδα, 

Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνική Διοίκηση, Δ.Π.Θ. / Π.Μ.Σ. Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα, Ε.Κ.Π.Α. / Π.Μ.Σ. Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική, Ε.Κ.Π.Α. / Τομεάρχης Έρευνας και Καινοτομίας Ο.Ν.ΝΕ.Δ. Αιτωλοακαρνανίας / Υπεύθυνη Επικοινωνίας Εμπορίου και Βιομηχανίας Ο.Ν.ΝΕ.Δ. (Πανελλαδικά) / Δημοσιογράφος 

- Καραγεωργίου (Μπάμπης) Χαράλαμπος,

Φοιτητής Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, Δ.Π.Θ / Γεν. Γραμματέας Συλλόγου Σαρακατσαναίων Κιλκίς "O Φλάμπουρας" / Υπεύθυνος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ειδικών Πληθυσμιακών Ομάδων Ο.Ν.ΝΕ.Δ. Κιλκίς / Αρθρογράφος 

Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Κατά τον Αριστοτέλη, είναι το πολίτευμα στο οποίο επικρατούν οι απόψεις της πλειοψηφίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι πολίτες της μειοψηφίας δεν έχουν και αυτοί τα ίδια δικαιώματα. Η δημοκρατία έχει επιλεχθεί συνειδητά και προσεκτικά από τους προγόνους μας και συνεχίζει να επιλέγεται καθημερινά μέσω των πράξεων μας και από εμάς τους ιδίους, ως σύγχρονους και ενεργούς πολίτες. Η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στην εφαρμογή των δημοσίων πολιτικών μέσω μηχανισμών διαβούλευσης αποτελεί πλέον αναγκαιότητα. Η ανάγκη ύπαρξης μηχανισμών άμεσης δημοκρατίας, ως έκφανση της υγιούς άσκησης του ρόλου των πολιτών, κρίνεται καίριας σημασίας, όσο ποτέ άλλοτε. Δεδομένου ότι η διοίκηση δεν λειτουργεί εν κενώ, οι  αντιλήψεις και οι παραδοχές της για τον πολίτη αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό το αξιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται τόσο η κοινωνία όσο και η μορφή δημοκρατίας. Η υιοθέτηση αντιλήψεων για τον πολίτη και τον ρόλο του στο πλαίσιο της δημοκρατίας και συγκεκριμένα στην εκάστοτε εκδοχή της, προδιαγράφουν και το είδος των σχέσεων αυτού με τη διοίκηση.

 

Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς και στην αποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων έχει σημάνει την αναζήτηση ενός νέου συμβολαίου μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Πιο αναλυτικά, η συνεχής αμφισβήτηση της φερεγγυότητας των κυβερνήσεων και της ικανότητάς τους να προφέρουν μια αποτελεσματική διαχείριση των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, έχει οδηγήσει σε αυξημένη έλλειψη εμπιστοσύνης από τους πολίτες. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται διάχυση των διαδικασιών διαβούλευοης τόσο στις δυτικές κοινωνίες όσο και στο πλαίσιο διακρατικών και διεθνών οργανισμών. Στην Ελλάδα, η συζήτηση περί διαβούλευης έχει αρχίσει να εντείνεται τα τελευταία χρόνια, αλλά παρατηρούμε πως οι πρακτικές είναι ακόμα περιορισμένες. Σήμερα η αποπολιτικοποίηση, ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής, παραπέμπει σε ένα κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο οι πολίτες δεν απασχολούνται ιδιαίτερα με τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, αλλά κυρίως με τα παραγόμενα αποτελέσματα από τη λειτουργία του. Πέραν της ψήφου τέραστιο ρόλο στην συμμετοχή των πολιτών για την  άσκηση δημόσιας πολιτικής κατέχει η συστηματική ενημέρωση για τα κρίσιμα γεγονότα και καταστάσεις που επηρεάζουν το παρόν και το μέλλον των πολιτών, των κοινοτήτων και των επιχειρήσεων με δυνατότητα επηρεασμού των γεγονότων και των καταστάσεων μέσα από τη βασική λειτουργία της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Η ενδυνάμωση της κοινωνίας πολιτών και η αύξηση της δημόσιας συμμετοχής θεωρούνται πλέον μονόδρομος.

Συμπληρώνουμε φέτος 47 χρόνια αδιάκοπης δημοκρατικής πορείας, μιας πορείας με πολλές εκπλήξεις τόσο δυσάρεστες όσο και ευχάριστες αλλά κυρίως μιας πορείας που το δημοκρατικό αίσθημα και πολίτευμα δεν απειλήθηκαν σοβαρά ούτε μια στιγμή. "Στην Δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα" υποστήριζε με πίστη και θέρμη ο Παύλος Μπακογιάννης. Και μετά από τόσα χρόνια καταλαβαίνουμε πόσο δίκιο είχε, αλλά πάντα με μια βασική προϋπόθεση. Η Δημοκρατία να είναι γνήσια και αυθεντική και όχι αλά καρτ. Χρέος όλων μας είναι η προάσπιση αυτής της δημοκρατικής πορείας. Σε αυτά τα 47 χρόνια δόθηκαν μάχες για τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό των θεσμών με την κοινωνία αλλά και ο κρατικός μηχανισμός να κάνει θεαματικά βήματα μπροστά με αποκορύφωμα την ένταξη στην ενωμένη ευρωπαϊκή κοινότητα, την Ευρωπαϊκή Ένωση, ίσως το κορυφαίου διεθνούς δημοκρατικού στερεώματος που εγγυάται την αυθεντικότητα της Δημοκρατίας και που αναβαθμίζει δραστικά την ποιότητα ζωής των πολιτών της στα κράτη μέλη της. Δεν υπάρχει όμως καμμιά μεγαλύτερη εγγύηση αυτής της πορείας από τους Δημοκρατικούς πολίτες της χώρας και στην Ελλάδα υπάρχει υπερ-πλεόνασμα από αυτούς και είμαστε πολύ περήφανοι για αυτό! Η επέτειος αποκατάστασης της Δημοκρατίας είναι ημέρα τιμής και μνήμης για αυτούς που αγωνίστηκαν και πάλεψαν εναντίον ενός τυραννικού καθεστώτος που κατέλυσε κάθε μορφή ελευθερίας, κάθε διαφορετική άποψη. Τιμούμε και θυμόμαστε αυτούς που στάθηκαν όρθιοι. 

Τι είναι, λοιπόν, η δημοκρατία; Όχι ως ορισμός, που θεωρείται αυτονόητος. Μα η κατανόηση, η βαθιά σημασία της, καθώς και τις αξίες που απορρέουν από αυτή. Στον πυρήνα των αξιών υπάρχει το τρίπτυχο της Ελευθερίας, Ισότητας, Δικαιοσύνης, αλλά και Ισονομία, Ασφάλεια και κατοχύρωση δικαιωμάτων. Επίσης Διαφάνεια, χωρίς διακρίσεις και κοινωνικούς αποκλεισμούς. Ανεκτικότητα, Αλληλεγγύη και σεβασμός στην ανθρώπινη Αξιοπρέπεια. Μολονότι, η δημοκρατία στη σημερινή της μορφή δεν είναι ιδανική, έχει συμβάλει στην ευημερία και ταυτόχρονα έχει προάγει την ειρήνη, σε μέγιστο βαθμό. Η δημοκρατία βρίσκεται σε διαρκή μετασχηματισμό και μόνιμη αλληλεπίδραση με το ιστορικό γίγνεσθαι που την περιβάλλει. Όπως τα πάντα στο σύμπαν, γεννιέται, ενηλικιώνεται και ωριμάζει και είναι πολύ πιθανόν να πεθάνει αν δεν φροντίσουμε να τη κρατήσουμε ζωντανή. Άλλωστε φτάσαμε αρκετά κοντά στον ενταφιασμό, με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του περασμένου αιώνα. Μπορούμε να το φανταστούμε σαν μια δοκιμασία, όπου στην πορεία γίνονται δοκιμές και λάθη (trial & error).

Αξίζει να αναφερθούμε σε κάποια ανθρώπινα επιτεύγματα, που οδήγησαν –πολλές φορές ανεπαίσθητα και αθόρυβα– στη σύλληψη της ιδέας και στην εφαρμογή της δημοκρατίας. Άλλες φορές συντέλεσαν στην ενδυνάμωση της αντίληψης ή θωρακίζοντας τις αξίες της. Αρκεί να σκεφτούμε το πλυντήριο που βοήθησε στην ευκολότερη πρόσβαση της γυναίκας στην αγορά εργασίας. Η συγκεκριμένη τεχνολογική εξέλιξη προσέδωσε ανεξαρτησία και επέφερε τη χειραφέτησή της. Κατά τον ίδιο τρόπο, εξελίξεις στην τεχνολογία και την επιστήμη, ωθούν τις κοινωνίες σε αλματώδη πρόοδο με συνεπακόλουθες κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Το αλφάβητο αποτέλεσε μια πρωταρχική παράμετρο στην εξελικτική πορείας της δημοκρατίας. Όπως εξηγεί ο Γ. Μπαμπινιώτης στην εκπομπή «Μαθαίνοντας την Ιστορία μας», η υιοθέτηση του φοινικικού αλφαβήτου από τους Έλληνες έθεσε τη βάση του εκδημοκρατισμού της ελληνικής κοινωνίας. Η συνεισφορά ήταν τεράστια καθώς οι Χαλκιδείς το μετέφεραν στις αποικίες της Κάτω Ιταλίας, όπου αποτέλεσε τη βάση του λατινικού αλφαβήτου. Ο γραπτός λόγος έπαψε να είναι προνόμιο της ανακτορικής γραφειοκρατίας ή κάποιας ελίτ και σταδιακά γίνεται προσιτό σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους. Κατά τον ίδιο τρόπο, από την Αναγέννηση και έπειτα διακρίνουμε ότι η διεύρυνση των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, συντελεί σταδιακά στην τελική επικράτηση της δημοκρατίας και του πλαισίου αξιών που την περιβάλλει.

Η οπλιτική φάλαγγα προκάλεσε αθόρυβα το μετασχηματισμό του πολιτεύματος. Η νέα πολεμική τακτική απαιτούσε στελέχωση από μεγαλύτερο αριθμό πολεμιστών, οι οποίοι αναζητήθηκαν σε ευρύτερη κοινωνική βάση. Η μάχη έπαψε να είναι υπόθεση των αριστοκρατών που αποζητούν «Κῦδος και κλέος», όλοι συμμετείχαν στη μάχη και είχαν δικαίωμα στη μοιρασιά των λαφύρων. Στη διάταξη της φάλαγγας ο οπλίτης βρισκόταν συνήθως δίπλα σε έναν γνωστό του, έναν φίλο ή έναν γείτονα, με τον οποίο είχε ισχυρούς δεσμούς. Η ασπίδα του προστατεύει όχι μόνο τον ίδιο αλλά και τον συμπολεμιστή. Έτσι αναπτύσσεται συνοχή και αλληλεγγύη, ενώ θα μπουν τα θεμέλια της συλλογικής δράσης που θα αποτελέσουν τη συγκολλητική ουσία της δημοκρατίας. Παράλογο;;; Όχι...  

Η δημοκρατία, σε αντίθεση από άλλα καθεστώτα, δεν έχει αρχή. Ο κυρίαρχος λαός είναι η υπέρτατη αρχή. Συνεπώς η ιδέα της δημοκρατίας εμπεριέχει τη ρίζα της αναρχίας και της απόλυτης αταξίας. Η μόνη οδός διατήρησης της λαϊκής κυριαρχίας, είναι ο νόμος. Ο νόμος και οι κανόνες αποτελούν θεμέλιο λίθο του κράτους δικαίου. Η ασφάλεια των πολιτών και η εξασφάλιση της ατομικής τους ελευθερίας καθώς και η προστασία της περιουσίας τους, βρίσκονται στο επίκεντρο της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Η υιοθέτηση της Χομπσιανής αντίληψης, της μοναδικής νόμιμης βίας που ασκεί το κράτος, έγκειται σε αυτή ακριβώς τη ανάγκη. Την εγγύηση της ομαλότητας σε αντιδιαστολή με το χάος που θα επέφερε η μη εφαρμογή τους. Έχουν περάσει τρεις αιώνες από τη διατύπωση της «διάκρισης των εξουσιών» από τον Μοντεσκέ και έκτοτε έχει κυλίσει πολύ νερό στ’ αυλάκι. Τα σύγχρονα φιλελεύθερα κράτη έχουν διαχωρίσει τις εξουσίες και έχουν φροντίσει να μην μπλέκονται η μία στα πόδια της άλλης. Η διάκριση διασφαλίζεται μέσω των συνταγμάτων τους ή μέσω θεσμικών ελέγχων (check & balances). Ωστόσο, δεν έχουν αποφύγει το βραχυκύκλωμα σε αρκετές περιπτώσεις. Είναι οικεία η ιστορία όπου η βουλή νομοθετεί, η κυβέρνηση ψηφίζει τη νομοθετική πράξη -για να εκτελέσει π.χ. τον προϋπολογισμό- και τα δικαστήρια ακυρώνουν την απόφαση. Η γραφειοκρατία φαινομενικά δρα ανταγωνιστικά απέναντι στη δημοκρατία. Όλοι έχουμε άλλωστε συμμετάσχει σε κάποια ιστορία τρόμου, όταν χρειάστηκε να διεκπεραιώσουμε υποθέσεις μας. Ωστόσο, η διατύπωση του M. Weber εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι επίκαιρη. Η θεσμική γραφειοκρατία –όχι η δημόσιο-υπαλληλική ελληνική παραλλαγή της σφραγίδας– μπορεί να διατηρήσει την τάξη, να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και να εξαλείψει την ευνοιοκρατία. Το μελετάμε! Ένα επιπλέον αντίβαρο στην πολιτική αυθαιρεσία είναι οι ανεξάρτητοι θεσμοί. Η προβληματική με τους ανεξάρτητους θεσμούς, είναι ως προς σε ποιον είναι υπόλογοι. Επίσης δεν είναι πάντοτε διακριτά τα όρια των επεμβάσεων τους, ενώ η νομιμοποίηση τους είναι σε αμφισβήτηση. Ο φιλελεύθερος κόσμος, φαίνεται να έχει επιλέξει να ζήσει με αυτό το αγκάθι και να ενισχύσει τους ανεξάρτητους θεσμούς, παρά να ολισθήσει σε αυταρχικούς ηγέτες και καθεστώτα.

Οι αγαπημένες ΗΠΑ είναι μια από τις παλαιότερες σύγχρονες δημοκρατίες. Διαθέτει ένα ρεαλιστικά φιλελεύθερο σύνταγμα ήδη από τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, διανθισμένο από τα δικαιώματα του πολίτη. Εντούτοις οι ΗΠΑ δεν θα τολμήσουν να καταργήσουν τη δουλεία, παρά μόνο πολύ αργότερα (1865). Χρονιά την χρονιά οι φιλες-συμμαχες ΗΠΑ τρέχανε ολο και πιο μπροστά από την ''γρια Ευρώπη! Θα χρειαστεί να περάσουν εκατό και πλέον χρόνια προτού οι μαύροι αφροαμερικάνοι αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα, πληρώνοντας βέβαια βαρύ φόρο αίματος. Έπρεπε να διανύσουμε τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, προκειμένου να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου οι γυναίκες. Μέχρι τα μέσα του ίδιου αιώνα, η ομοφυλοφιλία αποτελούσε σε πολλές χώρες ποινικό αδίκημα, ενώ έπαψε να αντιμετωπίζεται ως ασθένεια πολύ αργότερα. Κι όμως πάντα οι ΗΠΑ ήταν λιγάκι πιο μπροστά! Και σήμερα πάλι είναι. Η δημοκρατία δεν είναι στατική και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι εξαρτημένη από το σύνολο που την εξασκεί. Μια πράξη του παρόντος έχει προβολή στο μέλλον. Ένας νόμος που εξυπηρετεί το σκοπό βραχυπρόθεσμα, ενδέχεται κάτω από διαφορετικές συγκυρίες να προκαλέσει βλάβη μακροπρόθεσμα. 

Η μελλοντική ψηφιακή δημοκρατία είναι ήδη εδώ. Όπως διατυπώνει ο Harari, για πρώτη φορά στην ιστορία, μια εφαρμογή –ένας αλγόριθμος– θα μπορεί να γνωρίζει περισσότερα πράγματα για εμάς, από όσο εμείς οι ίδιοι γνωρίζουμε ή έχουμε συνειδητοποιήσει. Υπογραμμίζει ότι οφείλουμε να θέσουμε τους όρους για το ποιος επεξεργάζεται και έχει πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα. Ο κίνδυνος ενός οργουελικού εφιάλτη είναι πλέον χειροπιαστός. Η Κίνα ετοιμάζει τη δυστοπική πραγματικότητα της επόμενης μέρας. Οι Ουιγούροι της επαρχίας Σιντσιάνγκ βιώνουν μια μοντέρνα εκδοχή των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Χρησιμοποιούνται ως τα κατάλληλα πειραματόζωα όπου η Κίνα δοκιμάζει τις επιδόσεις της τεχνητής νοημοσύνης. Η βιοτεχνολογία σύντομα θα ακολουθήσει, συμπληρώνοντας τους κρίκους που λείπουν. Η πραγματικότητα τρέχει και... εκδικείται... Δεν θέλουμε να γινουμε Κινα, δεν θα γίνουμε! Δεν ταιριάζει στην ελληνορθόδοξη και δυτικότροπη κουλτούρα μας. Θέλει προσοχή και μελέτη το πράγμα... 

Σύντομα θα κληθούμε να δώσουμε απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω συνολικά όλα τα έθνη, όλες οι γενεές, ολα τα φύλα, ολες οι κοινωνικες και οικονομικες ομαδες. Πολύ πιθανόν να χρειαστεί να διαλέξουμε τι θα κρατήσουμε και τι θα αφήσουμε. Να θυμηθούμε ότι αυτή τη φορά δεν έχουμε δυνατότητα λάθους. Δεν έχουμε περιθώριο να πειραματιστούμε ξανά με τα... περίεργα μελλοντικά ''σκούρα γκρι'' ή σκούρα κόκκινα'' υβριδικά ολοκληρωτικά καθεστώτα. Τώρα που ίσως θα διαθέτουν δυνητικά την ολοένα και ακμάζουσα ψηφιακή τεχνολογία, η επιβολή ενός τέτοιου απολυταρχικού μοντέλου θα κάνει τον τάδε ''Χίτλερ'' ή τον τάδε ''Στάλιν'' να μοιάζουν με... φιλελεύθερους. Όμως αισιοδοξούμε και είμαστε θετικιστές. Ζήτω η Ελληνική Δημοκρατία! Είναι γνήσιο επίτευγμα, διαρκής στόχος και σταθερός μονόδρομος. ''Λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα...'' Για μια ακόμη πιο Ανοιχτή και Φιλελεύθερη Κοινωνία, για μια βαθύτερα υπαρκτή Κοινωνική Δικαιοσύνη, για την εμπέδωση του γνήσιου Πατριωτισμού και του υπαρκτού Ευρωπαϊσμού, για όλα εκείνα τα μεγάλα, τα ωραία, τα αληθινά που από κοινού αγαπάμε! Για την Ελλάδα της Προόδου και της Προκοπής.