Η Κοινωνική Ασφάλιση στην Ελλάδα

Της Αλεξίας Χαρακίδα***

Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης δεν αποτελεί μόνο ένα φαινόμενο της εποχής μας. Πρόκειται για ένα θεσμό που κάνει την εμφάνισή του ήδη από τα χρόνια της αρχαιότητας. Η κοινωνική ασφάλιση αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους θεσμούς κοινωνικής αλληλεγγύης που εξασφαλίζει στους πολίτες μιας χώρας ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Ειδικότερα, στην χώρα μας που αποτελεί το επίκεντρο μιας γενικευμένης οικονομικής κρίσης κάθε εξέλιξη στην οικονομία θετική η αρνητική έχει τον αντίστοιχο αντίχτυπο στην καθημερινή ζωή και στην εργασία του πολίτη και προφανώς θίγεται άμεσα ο θεσμός κοινωνικής ασφάλισης .Για να κατανοήσουμε πλήρως τον συγκεκριμένο θεσμό είναι σημαντική η εννοιολογική του προσέγγιση και ο προσδιορισμός του περιεχομένου του και των χαρακτηριστικών του.

Ο όρος της κοινωνικής  ασφάλισης είναι ένας θεσμός δημοσίου δικαίου και αποτυπώνεται ως μία σύμβαση(συμφωνία) με την παροχή ασφαλιστικής προστασίας μεταξύ των οργανισμών κοινωνικής ασφάλειας και των ιδιωτών (ατόμων ή επιχειρήσεων) .Πιο συγκεκριμένα, για να αποτυπώσουμε πλήρως τον ορισμό της κοινωνικής ασφάλειας , θα πρέπει να επισημαίνουμε ότι η ασφάλιση αντιμετωπίζει την κοινωνία των ατόμων ως μία κοινωνία κινδύνων στους οποίους υπόκεινται τα άτομα της κοινωνίας αυτής .Με αυτό τον τρόπο εξαιτίας του πιθανού κινδύνου , δημιουργείται στον άνθρωπο η ανάγκη της ασφάλειας(ασφάλισης).

Επιπλέον, ένα ακόμη χαρακτηριστικό που μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον ορισμό της κοινωνικής ασφάλισης και το πώς αυτή δημιουργήθηκε είναι το γεγονός ότι σε μία οργανωμένη κοινωνία ανθρώπων λαμβάνουν χώρα κίνδυνοι παρόμοιας φύσεως μεταξύ τους και έτσι γεννιούνται και τα αντίστοιχα είδη ασφάλισης, όπως λόγου χάρη για την περίπτωση που συμβεί κάποια κλοπή υπάρχει η ασφάλεια κλοπής ή για την περίπτωση που ξεσπάσει κάποια πλημμύρα υπάρχει η αντίστοιχη ασφάλιση που καλύπτει τους κινδύνους και τα έξοδα του κινδύνου αυτού.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε πως η ασφάλιση μεταξύ των δύο συμβαλλόμενων μερών της συγκεκριμένης σύμβασης(κοινωνικής ασφάλισης) δεν παρέχεται δωρεάν, αλλά αντιθέτως απαιτούνται χρήματα .Αναλυτικότερα, ο ασφαλισμένος θα πρέπει να καταβάλει ορισμένο χρηματικό ποσό κάθε μήνα για την ασφάλιση του στον ασφαλιστή του (φορέα κοινωνικής ασφάλισης) , οποίος με την σειρά του θα του εξασφαλίσει την κάλυψη και την  οικονομική και νομική προστασία του στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί ο κίνδυνος ασφάλισης .Βέβαια η προστασία που λαμβάνει ο ασφαλισμένος για την οικονομική απώλεια που πιθανώς υπέστη ισχύει εφόσον οι ζημίες προκλήθηκαν από εξωγενείς παράγοντες και όχι από το ίδιο το άτομο με σκοπό να λάβει την χρηματική αποζημίωση από την ασφάλεια, διότι κάτι τέτοιο λαμβάνεται ως απάτη και τιμωρείται με φυλάκιση. 

Πέρα όμως από το παραπάνω είδος ασφάλειας που καλύπτει τον ασφαλισμένο σε περίπτωση πραγματοποίησης κάποιου κινδύνου , υπάρχουν και άλλα είδη ασφάλειας που εξασφαλίζουν και αυτά με την σειρά τους προστασία και οικονομική κάλυψη σε αυτόν που επιλέγει την συγκεκριμένη ασφάλιση .Πιο αναλυτικά, το πιο συχνό είδος ασφάλισης που γνωρίζουμε και ακούμε καθημερινά είναι η κοινωνική ασφάλιση για την παροχή συντάξεων. Εδώ κύριος φορέας κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί το κράτος ή τα Ταμεία/Ιδρύματα κοινωνικής ασφάλισης , τα οποία με την ασφάλιση που παρέχουν στους δημόσιους υπαλλήλους τους εξασφαλίζουν την σύνταξη τους όταν ηλικιακά θα είναι ανίκανοι να εργασθούν για να επιβιώσουν ή σε περίπτωση που πάθουν κάποιο ατύχημα και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την αναπηρία τους που επίσης,  δεν θα μπορούν να εργασθούν. Ακόμη ,συμβάλει στην μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων (μέσω της αναδιανομής του πλούτου)  , ενώ παράλληλα, προωθεί την κοινωνική αλληλεγγύη ,καθώς αποσκοπεί στην  πρόληψη της φτώχειας.

Επιπροσθέτως , θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο θεσμός της κοινωνικής  ασφάλισης υπόκειται στην  έννοια του κοινωνικού κράτους .Ως κοινωνικό κράτος θεωρούμε εκείνο το υποσύνολο του κράτους πρόνοιας που παρουσιάζει συγκεκριμένα οργανωτικά και κανονιστικά χαρακτηριστικά και συντονισμό των μηχανισμών παροχής κοινωνικής ασφάλειας. Ειδικότερα, το κοινωνικό κράτος εκφράζει την μορφή που πήρε το κράτος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή την σύγχρονη μορφή κράτους. Στόχοι ενός κοινωνικού κράτους είναι αρχικά η εξασφάλιση και διερεύνηση των κοινωνικών δικαιωμάτων χωρίς καμία απολύτως εξαίρεση στο σύνολο των πολιτών του .Πιο αναλυτικά, όταν κάνουμε αναφορά σε κοινωνικά δικαιώματα εννοούμε το δικαίωμα στην παιδεία, στη υγεία, στην εργασία , στην ασφάλιση, στην προστασία των ατόμων που βρίσκονται σε  δεινή οικονομική και κοινωνική θέση σε σύγκριση με τους άλλους πολίτες είτε λόγω κάποιου προβλήματος υγείας είτε λόγω ανεπάρκειας του εισοδήματός τους (ευπαθείς κοινωνικές  ομάδες).

Οι παραπάνω στόχοι επιτυγχάνονται κυρίως σε ένα κράτος δικαίου με το σύστημα αναδιανομής του πλούτου και με το υψηλό επίπεδο κοινωνικής δικαιοσύνης που θα πρέπει να διέπει το Σύνταγμα κάθε κράτους και να βρίσκει εφαρμογή στους κοινωνικούς μηχανισμούς και υπηρεσίες του. Ωστόσο, πολλές φορές ταυτίζουμε την έννοια του κοινωνικού κράτους  με το κράτος πρόνοιας  αν και έχουν διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόμενο.Το συγκεκριμένο μοντέλο οργάνωσης κράτους (κράτος πρόνοιας) χαρακτηρίζεται κυρίως από την παρέμβαση του ίδιου του κράτους στην οικονομία της χώρας με σκοπό να εξασφαλίσει σε όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως ,αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης που αυτό πραγματοποιείται μέσω της αναδιανομής του  εθνικού εισοδήματος του κράτους δικαίου και της παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και επιδομάτων στα μέλη της κοινωνίας που βρίσκονται σε ανάγκη από οικονομική και κοινωνική κάλυψη. Όλες αυτές οι παροχές επιτυγχάνονται μέσω της παρέμβασης του κράτους στην οικονομική και ρυθμιστική και παροχική λειτουργία του, γι αυτό άλλωστε όταν αναφερόμαστε σε κράτος πρόνοιας κάνουμε λόγο συνήθως σε αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Βέβαια, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως τα κοινωνικά κράτη χαρακτηρίζονται από θεσμική εξέλιξη των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης για την διερεύνηση κοινωνικής ασφάλειας και κοινωνικής συνοχής.  Πρόκειται για ένα σύστημα κύριας και επικουρικής δημόσιας ασφάλισης, το οποίο λειτουργεί με βάση αυτόνομους ασφαλιστικούς φορείς,οι οποίοι  αποτελούντον πρώτο πυλώνα ασφάλισης στην Ελλάδα με Κύρια Υποχρεωτική Δημόσια Κοινωνική Ασφάλιση και την επικουρικη, προαιρετικά συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης –Επαγγελματικά ταμεία και Προγράμματα Ιδιωτικής Ασφαλιστικής Κάλυψης.

Το νέο σύστημα και οι πηγές χρηματοδότης

Μέσα στο πλαίσιο της γενικευμένης οικονομικής κρίσης που είχε περιέλθει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια αναζητούνται συνεχώς τρόποι, έτσι ώστε να μειωθούν οι δαπάνες και να αυξηθούν τα έσοδα με  απαραίτητη προυπόθεση όμως την διατήρηση του επιπέδου των συντάξεων που εξασφαλίζουν μία αξιοπρεπή διαβίωση για τους ασφαλισμένους.

Το σχέδιο για πλήρη κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης επανήλθε στο προσκήνιο μέσω του προσχεδίου της έκθεσης της Επιτροπής Πισσαρίδη για την ανασυγκρότηση της Ελληνικής Οικονομίας. Σε αντίθεση με τα προαναφερόμενα συστήματα των σκανδιναβικών χωρών, το νέο επικουρικό θα εξασφαλίζει επίσης συντάξεις χηρείας και αναπηρίας. Το 2021 θα δημιουργηθεί το νέο ασφαλιστικό ταμείο με  πρότυπο το σουηδικό μεντέλο και με καθαρά κεφαλαιοποιητικά χαρακτηριστικά , θα είναι ανοιχτό σε προαιρετική βάση τόσο για τους νεοεισερχόμενους  στην αγορά εργασίας όσο  και για στους σημερινούς εργαζόμενους που έχουν διανύσει έως 10 έτη ασφάλισης.Ουσιαστικά, το νέο αυτό σύστημα βασίζεται στη λογική ότι οι εισφορές των νεοασφαλισμένων μισθωτών θα κεφαλαιοποιούνται στον ατομικό «κουμπαρά» του κάθε ασφαλισμένουκαι   δεν θα χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των σημερινών επικουρικών συντάξεων.

Οι υποστηρικτές του νέου συστήματος θεωρούν πως :

• θα αντιμετωπίσει το μείζον πρόβλημα της δημογραφικής γήρανσης,

• θα δημιουργήσει σημαντικές αποταμιεύσεις, 

• σε βάθος 30ετίας θα οδηγήσει σε καλύτερες αποδόσεις των επικουρικών συντάξεων.

• Θα αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη προς ασφαλιστικό και θα αποθαρρύνει την αδήλωτη εργασία 

Πώς επηρεάστηκε η ελληνική ασφαλιστική αγορά από τον κοροινοιο

Με την πανδημία  του κορονοιου επήλθαν πολλές μεταβολές στην ζωή μας ,κάποιες από αυτές ήταν προσωρινές και κάποιες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας.Άλλαξαν όλα τα δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα σε λίγους μήνες.Πολίτες και επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα, γεγονός που συνεπάγεται με πολλές αλλαγές στον τρόπο ζωής, εργασίας, κατανάλωσης. Ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα τόσο στους εργαζόμενους ,όσο και στους εργοδότες.

Οι οικονομίες μπορεί να προσαρμόζονται, όμως υποφέρουν ακόμη. Η ελληνική ασφαλιστική αγορά ως ως μέρος της ελληνικής κοινωνίας και της οικονομίας επηρεάστηκε από την κρίση του κορωνοϊού,ωστόσο με την βοήθεια της τεχνολογίας και της ψηφιοποίησης ανταποκρίθηκε με υπευθυνότητα θέτοντας  σε προτεραιότητα την υγεία των εργαζομένων και την συνέχιση της εξυπηρέτησης των ασφαλισμένων . Σε μία οργανωμένη κοινωνία είναι αδιαμφισβήτητη η ύπαρξη του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης .Το ευρύ φάσμα ταμείων κοινωνικής ασφάλισης που υπάρχει στις ημέρες μας καλύπτει κάθε είδους επαγγελματικό κλάδο και η συνένωση ταμείων που απευθύνονται σε άτομα που ασκούν παρεμφερή εργασία αντανακλά θετικά στην πιο άμεση επίτευξη των στόχων τους και στην πιο ομαλή διευθέτηση των υποχρεώσεων και λειτουργιών τους. Χωρίς όμως την εκδήλωση της κρατικής προσπάθειας για βελτίωση της λειτουργίας των φορέων κοινωνικής ασφάλισης η αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού κρίνεται δυσχερής. Έτσι, λοιπόν επιτακτικής σημασίας θεωρείται η λήψη νέων μέτρων και μεταρρυθμίσεων για την οικονομική ελάφρυνση του ασφαλισμένου σε αναλογία πάντα με το μισθό της εργασίας ,την αύξηση των κοινωνικών παροχών και την ομαλή λειτουργία των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης.

Γράφει η νεαρά κυρία, Αλεξία Χαρακίδα  

***

- Κοινωνική Διοίκηση και Πολιτική Επιστήμη Δ.Π.Θ., Π.Μ.Σ. Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα Ε.Κ.Π.Α., Π.Μ.Σ. Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική Ε.Κ.Π.Α.

- Τομεάρχης Έρευνας και Καινοτομίας ΟΝΝΕΔ Αιτωλ/νιας,Υπεύθυνη Επικοινωνίας Εμπορίου και Βιομηχανίας ΟΝΝΕΔ