''Εκτός Ελέγχου'', κείμενο από την Σοφία - Ζωή Παράσχου

ΠΗΓΗ www.sophiasvivavoce.com

Ένας τίτλος που μοιάζει να έχει βγει από σειρά τρόμου, κάποιον Κόκκινο Κύκλο ή κάποια Δέκατη Εντολή. Και το τρομακτικό είναι πως, αυτή η πρώτη σκέψη δεν πέφτει και πολύ έξω. 

Η μέθοδος

Επαγωγική ή παραγωγική, πρόλογος, άμεση αναφορά κυρίως θέματος ή μια δραματική κατακλείδα; Όπως και να αντιμετωπίσεις το ζήτημα, το φαινόμενο, μάλλον, που θα προσπαθήσω να θίξω με ιδιαίτερη προσοχή, δε μπορεί να οργανωθεί, δε μπορεί να συμμαζευτεί, δε μπορεί να τακτοποιηθεί για να προσεγγιστεί με σκοπό τη μεγαλύτερη δυνατή κατανόηση του… Είναι απολύτως ακατανόητο. 

Το ποιο; Νομίζω είναι αυτονόητο. Ποιο είναι το πιο ακατανόητο, επικίνδυνο, άσχημο και ανησυχητικό φαινόμενο που αντιμετώπιζε, αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμα; Θα απαντήσω, παριστάνοντας ότι συμμετέχω σε ένα διάλογο, που δυστυχώς, λόγω των συνθηκών (κορονοϊός, αποστασιοποίηση κ.α.), μπορεί να είναι μονάχα μονομερής: η ανθρωποφαγία και ο κοινωνικός κανιβαλισμός.

Το φαινόμενο

Το φαινόμενο της ανθρωποφαγίας έχει, δυστυχώς, πολλές μορφές έκφανσης. Ξεκινά από το σπίτι του καθενός, την οικογένεια και καταλήγει να εκδηλώνεται στα μέσα ενημέρωσης, στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα και στην καθημερινότητα (εξωτερική και εσωτερική – θα καταλάβετε τι εννοώ) του κάθε πολίτη μεμονωμένα. 

Πώς και γιατί εκδηλώνεται; Αυτή είναι η επόμενη ακριβώς ερώτηση ενός λογικά σκεπτόμενου όντος. Δεν μπορεί να απαντηθεί, όμως, αν δεν ορισθεί επακριβώς. Με άλλα, λόγια, δε γίνεται να συνεχίσουμε αυτή τη συζήτηση αν δεν κατανοήσουμε με κάθε λεπτομέρεια το τι είναι η ανθρωποφαγία και ο κοινωνικό κανιβαλισμός. Άλλο είναι το θέμα αν μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό, κυρίως λόγω του υποκειμενισμού που διατρέχει τον καθέναν. Άλλο είναι, δηλαδή, το θέμα αν μπορούν να ορισθούν αυτές οι έννοιες με την αναγκαία ακρίβεια, η οποία είναι απαραίτητη για να τις κατανοήσουμε και να μπορέσουμε (!) να τις αντιμετωπίσουμε ως ζήτημα κοινωνικής ανάλυσης. Απαντώ εκ των προτέρων: Αποκλείεται. Το μόνο που κανείς μπορεί να κάνει είναι να θεωρήσει τον κοινωνικό κανιβαλισμό ένα σύνολο και να εντάξει σε αυτό το σύνολο πολλές συμπεριφορές, προσπαθώντας να διακρίνει τις ειδοποιούς διαφορές του, κατά προσέγγιση πάντοτε. Έτσι, λοιπόν, κανείς θα πρέπει να εκκινήσει από το εξής: τί θα μπορούσε, καταρχήν, να θεωρηθεί ανθρωποφαγία;

Η «τσικνοπέμπτη» των κοινωνικών κανίβαλων

Κανείς θα μπορούσε, αρχικά, να υποστηρίξει πως οι ανθρωποφάγοι είναι αυτοί οι οποίοι προσπαθούν μανιωδώς και μονόφθαλμα να επιρρίψουν ευθύνες, να μέμψουν και να μειώσουν τους συνανθρώπους τους. Ευθυνόφοβοι οι ίδιοι, μεταθέτουν την κακία και την τοξικότητα τους σε εξιλαστήρια -και μη- θύματα, προσπαθώντας να αντιστρέψουν τους ρόλους θύτη και θύματος. Η επιχειρηματολογία τους ταυτίζεται με βωμολοχία και το μυαλό τους περιορίζεται στο… «κατηγορείν», άνευ δυνατότητας και επιθυμίας κατανόησης, διαλόγου ή ουσιαστικής αντιμετώπισης οποιουδήποτε ζητήματος. Αγαπούν, με άλλα λόγια, τους μονολόγους χυδαιότητας. 

Είναι, όμως, μόνο αυτοί οι ανθρωποφάγοι του κόσμου; 

Γιατί να μη μπορούν να θεωρηθούν κοινωνικοί κανίβαλοι οι άνθρωποι που είναι τοξικοί σε κάθε έκφανση της ζωής τους; Αυτοί που προσβάλλουν ή μειώνουν έμμεσα; Αυτοί που χαίρονται με την αποτυχία των συγκοινωνών τους, αυτοί που προσδοκούν την αποτυχία αυτή και τρέφονται από αυτή; Εκείνοι που εκδηλώνουν τις ανασφάλειες τους με «κτηματικές» και ασεβείς συμπεριφορές, αυτοί που σκέφτονται πρωταρχικά και αποκλειστικά το «εγώ» και όχι το «εσύ» ή το «εμείς»; Αυτοί που, ενώ ζουν σε μια δημοκρατική κοινωνία, συμπεριφέρονται σαν μονάρχες στο βασίλειο τους; Εκείνοι οι ωφελιμιστές, οι κυνηγοί των «ευκαιριών» και όχι της ουσίας; Οι ομοφοβικοί, οι ρατσιστές και οι σεξιστές; Οι ζηλόφθονοι και οι αχόρταγοι; Εκείνοι που δε γνωρίζουν όρια -ή που δεν επιλέγουν να τα θέτουν; Οι λάτρες της προδοσίας και οι εχθροί της συλλογικότητας και του σεβασμού; 

Πώς διαφοροποιούνται όλοι αυτοί από τους κλασικούς ανθρωποφάγους για τους οποίους μιλάμε τόσο έντονα ειδικά τον τελευταίο καιρό; Πως διαφοροποιούμαι εγώ, που πιθανότατα να έχω συμπεριφερθεί με έναν από αυτούς τους τρόπους στη διάρκεια της ζωής μου, από εκείνον που επιδιώκει αποκλειστικά την υποτίμηση των άλλων και βγάζει όλη του την τοξικότητα με μομφές και κατηγορίες; Δεν έχουμε ως κοινό έδαφος την τοξική συμπεριφορά, η οποία στρέφεται προς έναν συγκοινωνό και η οποία εκφράζει τον εξωκεντρισμό, τις ανασφάλειες και την ευθυνοφοβία ενός ανθρωποφάγου; Δεν είναι, ουσιαστικά, το ίδιο πράγμα; Μήπως, λοιπόν, η ανθρωποφαγία έχει ένα γενικότερο περιεχόμενο, αποτελώντας ένα σύνολο που μπορεί να εντάξει πολλές μορφές συμπεριφορών μέσα; Μήπως, ακριβώς λόγω της συγκεκριμένης ευρύτερης προσέγγισης, μπορούμε να θεωρήσουμε την κατάσταση που επικρατεί στις σημερινές κοινωνίες πολύ πιο επικίνδυνη από ότι κανείς μπορεί να νομίζει; Και μήπως, τελικά, όλοι καταλήγουμε ανθρωποφάγοι και κοινωνικοί κανίβαλοι, όταν χάνουμε την αίσθηση του σεβασμού προς το συγγενή, τον φίλο, τον σύντροφο μας και πράττουμε αποκλειστικώς σκεπτόμενοι το «εγώ», επιδιώκοντας, παράλληλα την -παντελώς αναποτελεσματική και προσωρινή- βύθιση των δικών μας προβλημάτων και ανασφάλειών; Μήπως ΤΕΛΙΚΑ έχουμε υπάρξει -ή είμαστε- όλοι ανθρωποφάγοι;

Σήμερα

Στην εποχή της τεχνολογίας, καταφέρνουμε και διαβάζουμε καθημερινά πληθώρα σχολίων, άρθρων και ερχόμαστε σε άμεση επαφή με ζητήματα νομικά, κοινωνικά, πολιτικά, παρακολουθώντας δηλώσεις των «πρωταγωνιστών» και σχολιάζοντας τα με βάση τη δική μας οπτική. Τις τελευταίες, ειδικά, μέρες, με όλα τα θέματα της επικαιρότητας, τα τόσο σοβαρά και άλυτα ζητήματα τα οποία, ενώ τα βυθίζαμε χρόνια, ήρθαν ξανά στην επιφάνεια, βρέθηκαν στην αρχική μου εμετικά σχόλια και δηλώσεις, εμετικές ενδείξεις στάσεως ζωής κοινωνών του 21ου αιώνα, εμετικά παραδείγματα της παρακμής και της κατηφόρας στην οποία τσουλάμε με τρελή ταχύτητα πολλά χρόνια τώρα. Αντιλήφθηκα, όμως, ότι τα προβλήματα αυτά και οι ασθένειες της σημερινής κοινωνίας δεν περιορίζονται μόνο σε αυτά που αναμεταδίδονται από τα μέσα και στα ζητήματα τα οποία μας ταλανίζουν την εκάστοτε χρονική περίοδο σε κοινωνικό επίπεδο. Οι ρίζες τους εντοπίζονται αλλού. Εντοπίζονται, με επικίνδυνα χαρακτηριστικά διάρκειας, στις πιο απλές και καθημερινές στιγμές μας.

Η ανθρωποφαγία και ο κοινωνικός κανιβαλισμός δεν ξεκινούν ούτε καταλήγουν στις τηλεοράσεις και στα σχόλια του Facebook. Και κανείς μας δεν μπορεί, νίπτοντας τας χείρας του να μιλήσει εκ του ασφαλούς για αυτά γιατί, στην τελική, οι θύτες και τα θύματα της ανθρωποφαγίας ταυτίζονται. Και είμαστε όλοι εμείς ανεξαιρέτως. Και η κατάσταση είναι πλέον εκτός ελέγχου. Εκτός αν βάλουμε το μυαλό μας να δουλέψει.