Η συνέντευξη δόθηκε στον Μαρκόπουλο Χ. Θωμά
Το θέμα της ισότητας των φύλων και της γυναικείας εργασίας επανήλθε προ ολίγων εβδομάδων στο προσκήνιο, στο πλαίσιο της συζήτησης για τη μεταφορά της «Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων» στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (άρθρο 4 του Π.Δ. 81/2019).
Ήταν παρεμπιπτόντως η μεταφορά αυτή μια ορθή κίνηση;
Απολύτως ορθή. Η ελευθερία της γυναίκας στον πολιτισμένο κόσμο θεμελιώνεται (αλλά δεν εξαντλείται) στην οικονομική της ανεξαρτησία - και αυτή δεν αφορά στο εισόδημα, αλλά στην ικανότητα απόκτησής του. Χρειαζόμαστε συνεπώς μια συντονισμένη προσπάθεια προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ίσων επαγγελματικών ευκαιρών.
Οι πολιτικές παρατάξεις της αντιπολίτευσης εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για την εξέλιξη αυτή, με χαρακτηριστικό το ξέσπασμα της κ. Γεννηματά, η οποία κατηγόρησε την κυβέρνηση για μισογυνιστική ατζέντα πίσω από την προώθηση ευέλικτων μορφών εργασίας.
Δεν με εκπλήσσει αυτό. Η σοσιαλιστική σκέψη δεν εκτιμά την ελευθερία και την ευελιξία, ακριβώς επειδή δεν έχει διανοητικό έρεισμα αν δεν υπάρχει εξάρτηση των πολιτών από το κράτος.
Γυναικεία χειραφέτηση όμως δίχως επαγγελματική ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει. Η ιδέα της κρατικής παρέμβασης για την οικονομική διασφάλιση της γυναίκας (βλ. συντάξεις άγαμων θυγατέρων, ποσοστώσεις προσλήψεων κ.α.) είναι αναποτελεσματική, γιατί δεν της προσφέρει ουσιαστική ανεξαρτησία, αλλά της δημιουργεί μια νέα εξάρτηση από το κράτος. Δεν ενισχύει δηλαδή τη θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, αλλά τη θέση του κράτους μέσα στη ζωή της γυναίκας. Πέραν αυτού, και από κοινωνικής πλευράς είναι μια ιδέα παρωχημένη και προσβλητική.
Γιατί;
Παρωχημένη γιατί βασίζεται σε έμφυλες κοινωνικές αντιλήψεις προηγούμενων αιώνων και προσβλητική γιατί οι αντιλήψεις αυτές ήταν απαξιωτικές για τη γυναίκα. Το αίτημα για απόδοση κοινωνικού επιδόματος υπό τη μορφή σύνταξης σε άγαμες θυγατέρες λόγου χάρη προϋποθέτει τη θεώρηση της γυναίκας ως ανθρώπο κοινωνικά και οικονομικά ετερόφωτο και της ανύπανδρης γυναίκας ως κοινωνική ανωμαλία.
Η σύγχρονη γυναίκα χρειάζεται πρακτική βοήθεια, νομοθεσία φιλική προς την τεκνοποίηση, χρειάζεται ευέλικτες μορφές εργασίας που θα της επιτρέψουν να εργάζεται και να βρίσκεται κοντά στα παιδιά της, χρειάζεται αξιόπιστους βρεφονηπιακούς σταθμούς, προστασία ενάντια στην κακοποίηση. Δεν χρειάζεται οικονομική πρόσδεση στο κράτος υπό τη μορφή προνοιακών επιδομάτων.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός λειτουργεί ως τροχοπέδη στη γυναικεία χειραφέτηση. Ποια είναι η γνώμη σας;
Δεν θα μπορούσα να διαφωνήσω περισσότερο. Η άποψη ότι ο καπιταλισμός δυσχεραίνει τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία είναι ανιστόρητη. Ο καπιταλισμός στο δυτικό κόσμο, ήρθε ως απάντηση στη φεουδαρχία και σηματοδότησε το πέρασμα από το Μεσαίωνα στη Νεότερη Εποχή. Προσοχή, μην εξισώνουμε τον καπιταλισμό με τη Δεξιά και μην τον τοποθετούμε στον αντίποδα του σοσιαλισμού. Η Δεξιά και η Αριστερά, ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός, ο κεϋνσιανισμός, ο νεο-φιλελευθερισμός είναι έννοιες που νοηματοδοτούνται μέσα στον καπιταλισμό. Οι διάφορες πολιτικές εισοδηματικής αναδιανομής (π.χ. η συνταξιοδότηση άγαμων θυγατέρων που προαναφέρθηκε) εφαρμόζονται μέσα στο πλαίσιο συγκεκριμένων μοντέλων προνοιακού καπιταλισμού (σοσιαλδημοκρατικό, κορπορατιστικό, κ.α.).
Οι γυναίκες στο φεουδαρχικό κόσμο λοιπόν, ήταν αποκομμένες από τη δημόσια ζωή, περιορισμένες στο κλειστό διανοητικό και κοινωνικό σύστημα της οικογένειάς τους, επιβαρυμένες με την πλήρη φροντίδα του σπιτιού και των τέκνων, σκληρά εργαζόμενες στα δίκτυα οικοτεχνίας και τα χωράφια, εννοείται δίχως αμοιβή.
Ο καπιταλισμός δεν δημιούργησε το μισογυνισμό των δυτικών κοινωνιών. Ο καπιταλισμός τον έφερε στο φως, τον ποσοτικοποίησε και κατά ειρωνικό τρόπο χρησιμοποιώντας τον μείωσε τις συνέπειές του.
Με ποιον τρόπο;
Η απαξίωση της γυναικείας εργασίας θεμελιώθηκε επί ενός κυκλικού επιχειρήματος: η θεώρηση των γυναικών ως ανίκανες να αναλάβουν τις «σημαντικές εργασίες», τις καταδίκασε σε εργασίες μειωμένου κύρους και χαμηλών απολαβών (η γυναικεία εργασία κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης αμείβονταν ως και 70% λιγότερο σε σχέση με την ανδρική) και τελικά επαληθεύονταν από το γεγονός πως οι εργασίες αυτές αποτιμώνταν χαμηλά στην αγορά εργασίας. Όμως η υπαμειβόμενη γυναικεία εργασία θεωρούνταν από τους εργοδότες ελκυστική, γεγονός που τελικά λειτούργησε ως επιταχυντής στη μείωση της γυναικείας ανεργίας και προώθησε τη γυναικεία χειραφέτηση.
Σας θυμίζω ότι οργανωμένες προσπάθειες αποκλεισμού των γυναικών από την οικονομική τους ανεξαρτησία πραγματοποιούνταν από όσους ήταν φορείς συντηρητικών απόψεων (π.χ. Εκκλησία) και όσους είχαν συμφέρον από τον αποκλεισμό τους από το δημόσιο, πολιτικό, οικονομικό βίο (π.χ. συντεχνίες). Αυτοί θεμελίωναν τα επιχειρήματά τους σε βαθιά ριζωμένα στερεότυπα σχετικά με την ύπαρξη μιας εγγενούς αποστολής της γυναίκας (μητρότητα και υπηρεσία προς τον άνδρα) και επηρεασμένα από τη σεξουαλική ηθική της εποχής. Όλα αυτά, όπως αντιλαμβάνεστε, ήταν εντελώς αντίθετα στην καπιταλιστική λογική της μεγιστοποίησης του κέρδους μέσω της χρήσης φθηνών ανθρώπινων πόρων.
Έχουμε όμως παραδείγματα υποτίμησης της γυναικείας εργασίας και στην εποχή του καπιταλισμού.
Βέβαια έχουμε. Η γυναικεία εργασία παρέμεινε υποτιμημένη σε σχέση με την ανδρική όχι μόνο πρακτικά αλλά και επισήμως, όπως προκύπτει από τη θεσμοθετημένη διάκριση εις βάρος της. Για παράδειγμα, στην προηγμένη Αγγλία της εκβιομηχάνισης, η εργατική νομοθεσία της εποχής εξακολουθούσε να αποτυπώνει τις έμφυλες αντιλήψεις: Οι γυναίκες αναγνωρίζονταν επισήμως ως υποκείμενα χωρίς ελεύθερη βούληση, τα οποία δεν μπορούσαν να συνάψουν νομικά συμβόλαια και των οποίων η εργασία νομιμοποιούνταν στη βάση της σχέσης τους με έναν άνδρα / κηδεμόνα.
Πείτε μας για την Ελλάδα.
Οι αντίστοιχες εξελίξεις στην Ελλάδα καθυστέρησαν συγκριτικά με τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Ως το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο κοινωνικός ρόλος των Ελληνίδων περιορίζονταν στη μητρότητα, την υποστήριξη των συζύγων τους και την αφανή εργασία στο σπίτι και το χωράφι, και παρότι όλα τα ελληνικά Συντάγματα κατοχύρωναν τις ίσες ευκαιρίες εργασίας στα δημόσια επαγγέλματα, οι Ελληνίδες πρακτικά απουσίαζαν από τη δημόσια ζωή. Μετά το 1850 οι Ελληνίδες στράφηκαν σταδιακά προς τη μισθωτή εργασία, χωρίς ωστόσο να αποδεσμεύονται από τις οικιακες τους υποχρεώσεις. Απασχολήθηκαν στην αγροτική παραγωγή και σε ειδικότητες που δεν απαιτούσαν γραμματικές γνώσεις (π.χ. υπηρέτριες, καθαρίστριες, μοδίστρες), αλλά εμφανίστηκαν και ως εργάτριες σε καπνοπαραγωγικές και νηματουργικές μονάδες. Δεν είχαν δικαίωμα στην απόκτηση ειδικότητας και την επαγγελματική ανέλιξη, αμείβονταν ως και 50% λιγότερο από τους άνδρες συναδέλφους τους και δεν συνδικαλίζονταν.
Στο ιστορικό μεταξουργείο «Ράλλη» στον Πειραιά, όπου απασχολούνταν κυρίως νεαρές γυναίκες, η εργασία τους υπαμείβονταν κατά 50% συγκριτικά με αυτή των ανδρών εργαζόμενων, και η πρόσληψή τους προβάλλονταν στην τοπική κοινωνία ως πράξη φιλανθρωπίας. Αφήνοντας στην ακρη το αίσθημα που δικαίως προκαλείται στη σκέψη της εκμετάλλευσης εκείνων των γυναικών, παρατηρούμε ότι και στη χώρα μας, κατά ειρωνικό τρόπο, η υποτίμηση της γυναικείας εργασίας έγινε το όχημα για την προώθησή της.
Ποιος ήταν ο ρόλος του φεμινισμού εκείνο το διάστημα στην Ελλάδα;
Ένας μικρός αριθμός δυναμικών Ελληνίδων εξέφραζε το κοινό αίτημα για εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση των γυναικών. Οργανώθηκαν τα πρώτα Διδασκαλεία και Παρθεναγωγεία, ιδρύθηκαν εκπαιδευτικές σχολές και οικοτροφεία, και παρά την ισχυρή κοινωνική αντίδραση (το 1877 εκδόθηκε εισαγγελική παρέμβαση κατά της γυναικείας εργασίας με επιχείρημα την προσβολή της δημόσιας ηθικής), οι Ελληνίδες σημείωσαν πρόοδο σε διάφορους έως τότε ανδροκρατούμενους τομείς. Το 1896 ξεκίνησαν οι παραστάσεις του πρώτου γυναικείου θιάσου, ενώ για την ακαδημία χρονολογία - ορόσημο ήταν το 1890, όταν η πρώτη Ελληνίδα απέκτησε την ιδιότητα της φοιτήτριας. Το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα δεν ανέτρεψε τη μισογυνιστική ελληνική νοοτροπία (μόλις το 1898 έγινε η πρώτη συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων για την ανάγκη θέσπισης νόμων προστασίας της γυναικείας εργασίας, ενώ ο πρώτος μεγάλος γυναικείος εργατικός σύλλογος οργανώθηκε το 1913), είχε όμως μια αξιοσέβαστη συνδρομή στην πορεία της γυναικείας χειραφέτησης.
Πάντως προτιμώ να μην εγκλωβίζομαι σε μια εκ των υστέρων ρομαντική θεώρηση της γυναικείας χειραφέτησης, ως αποκλειστικό κατόρθωμα του φεμινιστικού κινήματος. Σε μεγάλο βαθμό η ενίσχυση της γυναικείας εργασίας ήταν η παράδοξη συνέπεια της μισογυνιστικής εργατικής ιδεολογίας και αποτέλεσμα άλλων παραγόντων.
Ισότητα των φύλων ή ίσες ευκαιρίες;
Η λέξη ‘ισότητα’ μάς εγκλωβίζει διανοητικά στο χώρο των διακριτών ποσοτήτων, οδηγούμαστε τελικά στην παράδοξη εξίσωση του άνδρα με τη γυναίκα, μια εξίσωση της οποίας το νόημα και η χρησιμότητα είναι ασαφή. Προτιμώ να μιλάμε για δικαιοσύνη, για οικουμενική αξία της ανθρώπινης ζωής, για ίδια δικαιώματα, για ίσες ευκαιρίες στην εργασία, τη δημιουργία, την κινητικότητα, την ασφάλεια, τη ζωή.
Θέλετε να προσθέσετε κάτι;
Θέλω να υπογραμμίσω ότι η οικονομική ανεξαρτησία μέσω της εργασίας είναι ένας βασικός πυλώνας της γυναικείας χειραφέτησης, αλλά δεν αρκεί για να τη διασφαλίσει. Η ελληνική κοινωνία και πρωτίστως η ελληνική οικογένεια, έχει μεγάλο περιθώριο εξέλιξης στο θέμα της εξυγίανσης των έμφυλων αντιλήψεων. Ας ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας και από τα παιδιά μας, να χτίσουμε την κοινωνία που τους αξίζει.
Σας ευχαριστώ.
Και εγώ σας ευχαριστώ.
www.repouliou.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου