Ελληνική Κοινωνία και Κρίση Αξιών (Της Αλ. Χαρακίδα)

*Υπογράφει η νεαρά κυρία,

Αλεξία Σταυρούλα Χαρακίδα

Οι ηθικές αξίες είναι κανόνες που όχι μόνο υπαγορεύουν συμπεριφορές και καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων στα πλαίσια μιας κοινωνίας πολιτών, αλλά ταυτόχρονα τις εξυψώνουν και τις εναρμονίζουν στο βαθμό που οι άνθρωποι τις εφαρμόζουν στη ζωή τους. Κανόνες βασισμένους σε αρχές συμβίωσης που συνιστούν τον αντικατοπτρισμό των συλλογικών μας αξιών και προτεραιοτήτων. Η πολιτική οργάνωση μιας κοινωνίας κανονίζει ασφαλώς την συμβίωση των ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα , θα μπορούσαμε να πούμε πως  η ίδια η πολιτική οργάνωση είναι άκυρη αν δεν στηρίζεται σε ακλόνητες πανανθρώπινες αξίες. Ωστόσο ,όσο άρτια κι αν είναι αυτή δεν είναι αρκετή ώστε να καλύψει όλες τις πτυχές των σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Η πιστή τήρηση των κανόνων Δικαίου και η εφαρμογή τους είναι δύσκολη και συχνά ανεπαρκής, ανεπάρκεια που την συμπληρώνουν οι ηθικές αξίες.

Ανέκαθεν και ιδιαίτερα στις ημέρες μας η ηθική <<λέγεται πολλαχώς>>. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια έννοια <<ουσιωδώς αμφισβητούμενη >> και σωστά επισήμανε ο ώριμος Wittgenstein,ο οποίος νομιμοποίησε το λογικό χώρο της ηθικής και τις δυσκολίες να αποδοθούν <<ορισμοί στην ηθική που να αντιστοιχούν στις έννοιες μας>>. Κάθε ορισμός της είναι περιοριστικός ιστορικά και πολιτισμικά προσδιορισμένος και φορτισμένος θεωρητικά όπως αναφέρει και στο κείμενο της η Μ.Δραγώνα Μοναχού-Σύγχρονη Ηθική Φιλοσοφία. Επίσης, κάθε προσπάθεια οριοθέτησης της σε συνδυασμό με την ξεχωριστή αντίδραση της ηθικής εμπειρίας μας παραπέμπει στη διασαφήνιση άλλων εννοιών και αυτές με την σειρά τους  στο άπειρο. Η συνάρτηση της ηθικής με τις έννοιες ήθος και έθος στην αριστοτελική καταβολή και η λατινική απόδοσή τους <<mores>> υπήρξε καθοριστική για το σημασιολογικό τους βάθος και έκανε ευδιάκριτες τις δύο χρήσεις της , την φιλοσοφική και την κοινή. Όλες οι ηθικές αξίες είναι παράγωγες των τριών κορυφαίων: της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αγάπης. Με βάση την κοινή της έννοια, ηθική είναι ένα σύνολο κανόνων ρυθμιστικών της πράξης που συναντά έναν αποδεκτό κώδικα συμπεριφοράς. Με μια πιο διευρυμένη έννοια η ηθική είναι το σύστημα αξιών, κανόνων και αρχών γενικώς αποδεκτών. Στα πλαίσια της ζωής  του ο κάθε άνθρωπος  ενεργεί με βάση της αρχές που θεωρεί αυτονόητές, αρχές που έχει δεχτεί από την κοινωνία και την παράδοση ή τις επινοεί ο ίδιος και τις έχει αποδεχτεί ως κανόνες συμπεριφοράς απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους.

Η διαφθορά , η εκμετάλλευση ,οι αδικίες και οι διακρίσεις ,η βία και η εγκληματικότητα, καθώς επίσης και η αλλαγή του νοήματος των  λέξεων που έχουν ηθικό περιεχόμενο (πχ στις ημέρες μας πολλές φορές ταυτίζουμε το αγαθός με το αφελής) είναι μερικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου για τις ηθικές αξίες .Πρωταρχικά, η αδυναμία της οικογένειας και του σχολείου να εμπνεύσουν στον άνθρωπο από την νεαρή του ηλικία την πίστη στο ήθος και στις αξίες είναι σημαντικός παράγοντας αδιαφορίας των ηθικών αξιών από τους νέους ανθρώπους. Επιπλέον, η παθολογική προσκόλληση του ανθρώπου στα καταναλωτικά αγαθά και η σύγχρονη αμφισβήτηση έφθειρε  τις καθιερωμένες έως σήμερα ηθικές αξίες. Τα πρότυπα που προβάλλονται σήμερα  και η << υποκρισία >> των πνευματικών ανθρώπων, πολιτικών, λειτουργών, και κληρικών που παρατηρούμε πολλές φορές , οι οποίοι λόγω της θέσης τους θα έπρεπε να αποτελούν παραδείγματα για την άμεμπτη ζωή τους, παρόλο αυτά δημιουργούν αντίθεση προς τους κανόνες ηθικής. Ακόμη, θα πρέπει να τονίσουμε πως οι ηθικές αξίες είναι προϊόντα ορθολογισμού, αφού σε κάθε περίπτωση το δίλλημα ανάμεσα στο καλό και το κακό τίθεται καταρχήν λογικά. Ο θυμικός και όχι ο ορθολογικός τρόπος με τον οποίο αντιδρά ο σύγχρονος άνθρωπος στις προκλήσεις και στις επιδράσεις που δέχεται είναι βασική αιτία της αδιαφορίας για τις ηθικές αξίες σήμερα.

Το σύγχρονο κοινωνικό-πολιτικό σύστημα κατά τον τρόπο που λειτουργεί , με τους όρους που υπόσχεται, δεν νοείται να προσδοκά από τους πολίτες υπευθυνότητα, σεβασμό, όπως και συμμετοχή. Όταν το σύστημα δικαιοσύνης υπολειτουργεί, αλλά και γενικότερα οι θεσμοί όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στο κοινωνικό τους καθήκον, αλλά αντιθέτως έχουν υποστεί σαφή διάβρωση, η εμπιστοσύνη χάνεται, ο πολίτης παύει να πείθεται και η κοινωνική συνείδηση αποδυναμώνεται. Είναι αναπόφευκτο λοιπόν, να υιοθετηθούν συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από απουσία ηθικής και κοινωνικής συνείδησης. Η νεοελληνική κοινωνία ζει έντονα το πνεύμα του πρακτικού ευδαιμονισμού, της καλοπέρασης, του πνευματικού υποσιτισμού και της αλόγιστης καταναλωτικής υστερίας. Οι κοινωνικές αναταραχές, η αυξανόμενη αβεβαιότητα για το σκοτεινό αύριο, το εύκολο κέρδος και η ιδεολογική σύγχυση, οδηγούν τη νεολαία σε δυσάρεστα και ανυπολόγιστα πνευματικά, ηθικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, εθνικά και μεταφυσικά διλήμματα. Ταυτόχρονα, όλος ο πλανήτης αυτή την στιγμή δοκιμάζεται από την πανδημία του κορονοιού που αφαιρεί ανθρώπινες ζωές δημιουργώντας στους ανθρώπου αισθήματα απελπισίας, φόβου, δυσπιστίας, καχυποψίας και αβεβαιότητας.

Οι ηθικές αξίες θα πρέπει να επανορθωθούν. Χωρίς ηθική δεν μπορούμε να ζήσουμε, όπως δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς τους άλλους ανθρώπους. Η προσβολή των αξιών αυτών σημαίνει και προσβολή προς την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Καταργούνται τα δικαιώματα εφόσον καταργούνται και οι κανόνες που τα θεμελιώνουν. Για το σκοπό αυτό δεν αρκεί ασφαλώς μια θεωρία, αλλά παράλληλα χρειάζεται και η έμπρακτη αφοσίωση στα ιδεώδη αυτά, το καλό παράδειγμα, ώστε να αποφύγουμε μια ακόμη εκδήλωση ανηθικότητας και υποκρισίας. Το βάρος αυτής της ευθύνης πρέπει να το σηκώσουν οι φορείς αγωγής μιας κοινωνίας :η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία ,τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και οι πνευματικοί και πολιτικοί ηγέτες. Ύστερα ,από την δική του θέση ο καθένας και με όσα μέσα διαθέτει πρέπει να συγκλίνει σε μια σταθερή πορεία ηθικής ανάκαμψης. Είναι καιρός να γίνει μια επί τόπου αναστροφή: να γυρίσουμε την πλάτη στα «πρότυπα» που τόσα χρόνια προσπαθούν να μας επιβάλουν, να ξαναχτίσουμε την παιδεία μας, να αλλάξουμε νοοτροπία. Κάθε κρίση είναι μία ευκαιρία, μία ευκαιρία στην προκειμένη περίπτωση για επαναπροσδιορισμό των αξιών που μας χαρακτηρίζουν ως κοινωνία

***Αλεξία Χαρακίδα 

Κοινωνική Διοίκηση και Πολιτική Επιστήμη Δ.Π.Θ., Π.Μ.Σ. Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα Ε.Κ.Π.Α., Π.Μ.Σ. Δημόσιο Δίκαιο και Δημόσια Πολιτική Ε.Κ.Π.Α., Τομεάρχης Έρευνας και Καινοτομίας Ο.Ν.ΝΕ.Δ. Αιτωλ/νιας, Υπεύθυνη Επικοινωνίας Εμπορίου και Βιομηχανίας Ο.Ν.ΝΕ.Δ.