Κρατήστε, τουλάχιστον, ένα βραβείο Νόμπελ για τους άσημους ήρωες...

Της Ακριτίδου Δέσποινας
(Πολιτική Επιστήμων Α.Π.Θ.)



Δύο βδομάδες έχουν συμπληρωθεί από την περιβόητη και πλέον πολυσυζητημένη ομιλία της Γκρέτα Τούνμπεργκ στην έναρξη της συνόδου του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Η εκκωφαντική τοποθέτηση της 16χρονης ακτιβίστριας από τη Σουηδία για την καταστροφή του περιβάλλοντος τα περιείχε σχεδόν όλα. Τρανταχτές καταγγελίες, πλήθος κατηγοριών, επίρριψη ευθυνών, κραυγές αγανάκτησης, δραματικότητα, παραστατικότητα και για ουκ ολίγους οσκαρική ερμηνεία. Με την ακτιβιστική της δράση να ξεκινάει ήδη από τον Αύγουστο του 2018, η φυσιογνωμία της Γκρέτα που τείνει να γίνει εμβληματική, προκάλεσε αντιδράσεις, ξεσήκωσε τα πλήθη, επικροτήθηκε, αποδοκιμάστηκε κι εν τέλει δίχασε με μια πληθώρα εκ διαμέτρου αντίθετων απόψεων να ξεσπούν σαν κεραυνοί εν αιθρία. Παράλληλα όμως, γέννησε και μια σειρά ερωτημάτων, προβληματισμών και δεύτερων σκέψεων, οι οποίες και θα επιχειρηθεί να παρατεθούν στο παρόν κείμενο. 

 << Πώς τολμάτε; Μου κλέψατε τα όνειρά μου και την παιδική ηλικία μου με τα κενά σας λόγια >> ανέφερε μεταξύ άλλων με συνοδεία μορφασμών, που ξεχείλιζαν οργή. Ας σταθούμε λοιπόν για λίγο σε αυτό. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Διεθνή Οργανισμού Εργασίας πάνω από 246 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως ηλικίας 5 με 17 ετών δεν έχουν όνειρα για να τους τα κλέψει κάποιος. Έχουν πάψει πια να ονειρεύονται. Βυθισμένα σε ένα καθεστώς φτώχειας και ανέχειας, εξαναγκάζονται να εργαστούν υπό συνθήκες ασύλληπτα άθλιες κι ανθυγιεινές και με καθημερινά ωράρια που αγγίζουν τον εξωφρενικό αριθμό των εικοσιτεσσάρων ωρών. Το 2016 οι πληροφορίες μιλούσαν για 1.000.000 παιδιά που είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, για 3.000.000 που υποχρεώθηκαν σε άλλες μορφές εκμετάλλευσης καθώς και για 300.000 παιδιά, που το ίδιο το κράτος τα υποχρέωσε σε καταναγκαστική εργασία. 

Ακόμη πιο συγκεκριμένα, στην κορωνίδα της παιδικής εργασίας συναντάει κανείς τις υποανάπτυκτες χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού με 122,3 εκατομμύρια παιδιά κι ακολουθούν οι χώρες της Αφρικής με 72,1 εκατομμύρια, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής με 48 εκατομμύρια, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με 10 εκατομμύρια, οι χώρες της Ευρώπης με 5,5 εκατομμύρια και τα Αραβικά κράτη με 1,1 εκατομμύρια. Ιδιαίτερες περιπτώσεις αποτελούν η Ινδία, όπου το φαινόμενο της πώλησης πεντάχρονων παιδιών ως σκλάβων κι η σωματική κακοποίηση που τη συνοδεύει, είναι ο κανόνας σε ένα παιχνίδι ανήκουστης απανθρωπιάς, ο ιταλικός νότος, όπου πάνω από 60.000 παιδιά (το 38% από αυτά είναι κάτω από δεκατριών ετών) έχουν εγκαταλείψει το σχολείο καθώς και οι χώρες Περού και Βολιβία, όπου 500.000 παιδιά στη μία και 13.500 στην άλλη αντίστοιχα, απασχολούνται στα ορυχεία. Ο συνολικός απολογισμός όλων αυτών των στοιχείων δεν είναι άλλος από το δραματικό αριθμό των 22.000 νεκρών παιδιών παγκοσμίως κάθε χρόνο. 22.000 παιδικές ψυχές, ανάμεσα στις οποίες και κάποιες που δεν κατόρθωσαν να συμπληρώσουν το δέκατο έκτο έτος της ηλικίας τους, που θάφτηκαν μαζί με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής. Αλήθεια, θέλετε ακόμη να αναλύσουμε τα όνειρα και την παιδική ηλικία της Γκρέτα, που η σκληρή καπιταλιστική πραγματικότητα τα τσαλαπάτησε; 

Με μια πρώτη αναζήτηση του ονόματός της, εύκολα συλλέγει κάποιος πληροφορίες για την κινητοποίησή της σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία εκφράστηκε με διαμαρτυρίες έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, με μαθητικές απεργίες, με ομιλίες στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, συνεντεύξεις και πρωτοσέλιδα. Απόρροια των προαναφερθέντων ήταν η απονομή βραβείων και τιμών ενώ το Μάρτιο του 2019 προτάθηκε και για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. 

Ωστόσο, κάθε χρόνο λαμβάνει χώρα ένας σημαντικός αριθμός ακτιβιστικών δράσεων με στόχο όχι μονάχα τη διάσωση του περιβάλλοντος αλλά και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας ή το δικαίωμα στην εκπαίδευση και τη μόρφωση. Θυμάται άραγε κανένας τους τέσσερις βραβευθέντες για το 2016 από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ( Human Rights Watch ) Kalpona Akter, Pierre Claver Mbonimpa, Yonous Muhammadi  και Ratnaboli Ray; Η Kalpona Akter από το Μπαγκλαντές έπειτα από χρόνια εργασίας ως παιδί σε εργοστάσια ενδυμάτων της χώρας της, πρωτοστάτησε σε ένα σκληρό αγώνα για τη διεκδίκηση εργασιακών δικαιωμάτων για εκείνη και τους συναδέλφους της, δεχόμενη πλήθος αντιποίνων. 

Ο Pierre Claver Mbonimpa υπερασπίστηκε με σθένος τα ανθρώπινα δικαιώματα καταγγέλλοντας την παραβίασή τους σε βάρος φυλακισμένων, ακτιβιστών καθώς κι ατόμων προερχόμενων από διαφορετικές κοινωνικές, εθνοτικές ή οικονομικές ομάδες στο Μπουρούντι. Αποκορύφωμα της εναντίωσης που δέχτηκε η δράση του, αποτέλεσε η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, το 2015. Ο Yonous Muhammadi κυνηγημένος από τους Ταλιμπάν, τράπηκε σε φυγή από το Αφγανιστάν, ζητώντας άσυλο στην Ελλάδα, το οποίο και του δόθηκε. Έκτοτε, υπερασπίζεται τα δικαιώματα των προσφύγων προσφέροντας τους ενημέρωση και πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Τέλος, η Ratnaboli Ray από την Ινδία, για περισσότερο από είκοσι χρόνια στηρίζει άτομα που πάσχουν από κάποια ψυχιατρική ασθένεια, προσπαθώντας παράλληλα να εξαλειφθούν οι καταχρηστικές πρακτικές των κρατικών ιδρυμάτων της χώρας. 

Επιστρέφοντας όμως, στο μείζον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφικών συνεπειών που αυτή έχει επιφέρει, μπορεί να εντοπίσει κανείς ανά την υφήλιο σπουδαίες οικολογικές δράσεις και κινητοποιήσεις, ενδεχομένως λιγότερο γνωστές ή προβεβλημένες. Ας αναφερθούμε ενδεικτικά σε τρεις από αυτές.

Τον Οκτώβριο του 2015 ο Άφροζ Σαχ, ένας νεαρός δικηγόρος κι ακτιβιστής από τη Βομβάη της Ινδίας, σε συνεργασία με έναν ηλικιωμένο γείτονά του και κάποιους εθελοντές, ξεκίνησαν μία επίδοξη προσπάθεια να καθαρίσουν την παραλία Βέρσοβα. Έπειτα από δύο χρόνια εντατικών εργασιών, κατόρθωσαν να αφαιρέσουν τον τεράστιο όγκο των 5,3 τόνων από σκουπίδια, χαρίζοντας πέραν από ομορφιά και τη ζωή σε 80 νεοσσούς χελωνών. Παράλληλα, καθαρίστηκαν τα κοντινά ποτάμια και ξεκίνησαν διάφορα προγράμματα, που σκοπό τους είχαν να αποτρέψουν τους κατοίκους της περιοχής από το να μετατρέψουν ξανά την παραλία σε χωματερή. Τα Ηνωμένα Έθνη τίμησαν τον Σαχ με το βραβείο του Υπέρμαχου της Γης και το έργο του ονομάστηκε << η μεγαλύτερη προσπάθεια καθαρισμού παραλίας στον κόσμο >>. 

Από την άλλη, η 70χρονη ακτιβίστρια Πατ Σμιθ από τη Μεγάλη Βρετανία, επηρεαζόμενη από ένα ντοκιμαντέρ με θέμα την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλείται από την αλόγιστη χρήση πλαστικών, αποφάσισε να δράσει άμεσα κι έμπρακτα. Μέσα σε ένα χρόνο κατάφερε και καθάρισε μόνη της συνολικά 52 παραλίες ενώ σύμφωνα με το BBC παρακίνησε και 600 τοπικές επιχειρήσεις να περιορίσουν τη χρήση πλαστικών αντικειμένων. 

Η τριάδα των παραδειγμάτων θα κλείσει με τη 15χρονη Nadia Nazar από τη Βαλτιμόρη και τη 16χρονη Jamie Margolin από το Σιάτλ,οι οποίες ήδη από το καλοκαίρι του 2017 αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να δραστηριοποιηθούν για την κλιματική αλλαγή του πλανήτη. Αποτέλεσμα αυτής της απόφασης ήταν η δημιουργία μιας οργάνωσης νέων ονόματι Zero Hour, η οποία δεν έμεινε μόνο στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης του κόσμου για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά επιπλέον το Φεβρουάριο του 2018 με τη βοήθεια της δικηγορικής εταιρείας  Our Children's Trust, κατέθεσε αγωγή εναντίον της κυβέρνησης της πολιτείας της Ουάσινγκτον. Η εν λόγω αγωγή κατηγορούσε την κυβέρνηση για τις βλαβερές για την υγεία ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που είχε επιτρέψει να εισέλθουν στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2018 πραγματοποίησε πορεία στην Ουάσινγκτον και σε συνάντηση που είχαν τα μέλη της με νομοθέτες του Κογκρέσου, τους προέτρεψαν να αρνούνται τη λήψη χρημάτων από εταιρείες ορυκτών καυσίμων. 

Σε μια προσπάθεια να οργανωθούν οι σκόρπιες σκέψεις και να μετατραπούν σε τελικό συμπέρασμα, περισσότερο αναδύονται συμπληρωματικά ερωτήματα παρά αποφαντικές προτάσεις. Το κυρίαρχο ερώτημα που πλανάται στο χώρο είναι, με ποιο κριτήριο επιλέχθηκε το συγκεκριμένο παιδί, με μόλις ένα χρόνο ακτιβιστικής παρουσίας στο ενεργητικό του, να ανοίξει την ομιλία της συνόδου του ΟΗΕ, την ίδια στιγμή που ένας σημαντικός αριθμός μακρόχρονων ακτιβιστικών κινητοποιήσεων για θέματα περιβάλλοντος και μη κι ένα πλήθος εθελοντών κινούνται στην αφάνεια; Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο, το ιδιάζον, που έδωσε στη Γκρέτα το κλειδί της εισόδου, που δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν οι τόσοι αφανείς ήρωες του πλανήτη; Γιατί η καταστροφή των δικών της ονείρων στοιχίζει περισσότερο από ένα παιδί πέντε χρονών που θα πουληθεί στα σκλαβοπάζαρα; Κι αλήθεια, σ΄ αυτή τη ρεαλιστική πραγματικότητα, το βήμα δίνεται με τόση άνεση σε κάθε φωνή που κινητοποιείται έξω από ένα κοινοβούλιο;  

Ίσως τα ερωτήματα αυτά να μείνουν αναπάντητα. Ίσως πάλι να έχουν ήδη απαντηθεί άμεσα ή έμμεσα, μέσω διαφόρων τοποθετήσεων επί του θέματος. Εν κατακλείδι όμως, κρατήστε τουλάχιστον ένα βραβείο Νόμπελ και για όλους εκείνους τους άσημους ήρωες αυτού του πλανήτη, που μπορεί να μην τους δείτε ποτέ στις μικρές σας οθόνες μα παρόλα αυτά, δεν παύουν να βάζουν το δικό τους, πολύτιμο λιθαράκι.