Από τα κόμματα - προϊόντα στα κόμματα - αγοράς

ΠΗΓΗ: capital.gr

Του Ιωάννη Π. Χουντή *

Τα πολιτικά κόμματα λειτουργούν -ως επί το πλείστον- με διαφορετικούς όρους απ’ ό,τι στο παρελθόν. Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα τα οδηγούν οι εξελίξεις στην τεχνολογία, οι πολιτικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο που επηρεάζουν την ιδεολογική τους συγκρότηση και τις επιλογές των πολιτικών τους αλλά και οι νέες μέθοδοι διεξαγωγής προεκλογικών εκστρατειών (electoral campaigns – electoral engineering). Αποτέλεσμα αυτής της μετατόπισης είναι το αναγκαίο –και σταδιακό– πέρασμα από τα κόμματα-προϊόντα στα κόμματα-αγοράς, εάν αυτά θέλουν να διεκδικούν εκλογικές νίκες με πιθανότητες επιτυχίας.

Στην περίπτωση αυτή, το πολιτικό μάρκετινγκ δέχεται τα πρότυπα του εμπορικού – εταιρικού μάρκετινγκ. Έτσι, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία1  τα κόμματα-προϊόντα (product oriented parties) είναι εκείνοι οι σχηματισμοί που αρκούνται στην ιδεολογία τους και τις προγραμματικές τους θέσεις για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων. Τέτοια κόμματα στη Ευρώπη δεν υπάρχουν, πια, πολλά. Είναι και τα λεγόμενα αρτηριοσκληρωτικά κόμματα που δεν επιδέχονται ριζικές αλλαγές στην φυσιογνωμία τους. Τα κόμματα αυτά δεν έχουν σχεδόν ποτέ πιθανότητες εκλογικής επικράτησης διότι αποτυγχάνουν να "αφουγκραστούν" τις διεργασίες της κοινής γνώμης αλλά και της πλειοψηφίας των πολιτών. 

Όταν οι πολιτικές ελίτ αντιληφθούν τις αδυναμίες των παραπάνω κομμάτων αποφασίζουν να τα μεταρρυθμίσουν ώστε να τα καταστήσουν πιο φιλικά προς τις πωλήσεις, δηλαδή την ψήφιση. Αυτά είναι τα λεγόμενα κόμματα-πωλήσεων (sales oriented parties). Τα τελευταία προσπαθούν, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία, να προσαρμοστούν στις ανάγκες των εκλογέων ώστε να αποσπάσουν την εύνοιά τους και να κερδίσουν, τελικά, τις εκλογικές αναμετρήσεις. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά κόμματα, τη δεδομένη στιγμή, κινούνται σε τούτη την κατεύθυνση. 

Οι πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, εντούτοις, έχουν φέρει στο προσκήνιο μία τρίτη ρηξικέλευθη κατηγορία κομμάτων τα οποία ονομάζονται κόμματα-αγοράς (market oriented parties). Σε αντίθεση με τα κόμματα-πωλήσεων τα κόμματα αγοράς δεν προσπαθούν να πείσουν τους εκλογείς πως οι δικές τους -ήδη διαμορφωμένες- θέσεις είναι οι καλύτερες για την κάλυψη των πολιτικών αναγκών τους αλλά δρουν αντίστροφα: ουσιαστικά μετρούν τις επιθυμίες και τις ανάγκες των μεγάλων πλειοψηφιών και προσπαθούν να τις εκφράσουν αποτελεσματικά μέσα από τα προγράμματά τους. Εάν τα κόμματα αυτά δεν υποπέσουν στην χρήση λαϊκιστικών μεθόδων -που πάντα ελλοχεύει- τότε μπορούν να μακροημερεύσουν στην πολιτική σκηνή της χώρας τους διότι αποδεικνύουν στους ψηφοφόρους πως εκτιμούν την γνώμη τους και τους επιτρέπουν να συνδεθούν στενά μαζί τους (relate).

Η μετάβαση, λοιπόν, από τα απαρχαιωμένα κόμματα που αρκούνται στην ιδεολογία τους, λ.χ. τα κομμουνιστικά ή τα φασιστικά, στους πολιτικούς σχηματισμούς που εμπλέκουν όλο και περισσότερο στην διαμόρφωση της πολιτικής (policymaking) τους πολίτες – ψηφοφόρους είναι μεν αργή και προχωρά με σταθερά βήματα αλλά επί της ουσίας τείνει να αλλάξει τους όρους των εκλογικών αναμετρήσεων και να αναγκάζει τα κόμματα εξουσίας να μεταρρυθμιστούν ή να ηττηθούν.

1 Lees – Marshment, J. (2014). Political Marketing. Principles and Applications. Routledge. 7-8

* Ιωάννης Π. Χουντής, M.A. in Political Marketing – Πρόεδρος Κέντρου Αστικής Μεταρρύθμισης