Οδοιπορικό στα Σκόπια: Η παραμονή της αρχαιολατρείας και η δημόσια γνώμη

Του Ν. Ζερζελίδη ***



Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου με την πρωτοβουλία των Νέων Φιλελεύθερων Ελλάδος (Young Liberals Greece) και του Γερμανικού Ιδρύματος Φρίντριχ Νάουμαν για την ελευθερία (Friedrich Naumann Foundation for Freedom), είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω στα Σκόπια, την πρωτεύουσα της Βόρειας Μακεδονίας μαζί με άλλους νέους επιστήμονες της Ελλάδας. Ο σκοπός του ταξιδιού ήταν η έναρξη μιας επίσημης επαφής με άλλους οργανισμούς και ιδρύματα που ασπάζονται τις αρχές του φιλελευθερισμού στη γείτονα χώρα για να ανταλλάξουμε απόψεις  για την υπάρχουσα πολιτική κατάσταση που επικρατεί στις δύο χώρες αλλά και τις σχέσεις μεταξύ τους, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για επαναπροσδιόριση της φιλίας, της συνεργασίας και της περαιτέρω εμβάθυνσης των ευκαιριών που παρουσιάζονται σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο μεταξύ των δύο χωρών.

Η συζήτηση κινήθηκε γύρω από διάφορες θεματικές όπως τα οφέλη της διμερούς συνεργασίας των δύο χωρών, προκλήσεις και ενδεχόμενες απειλές για τη εδραίωση μιας σταθερής συνεργασίας τους, ο ρόλος της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια και προτάσεις για διεύρυνση της συνεργασίας σε άλλους τομείς όπως την εκπαίδευση, τη μουσική, τον τουρισμό, την άμυνα και την ασφάλεια. Παράλληλα επισκεφθήκαμε το Κοινοβούλιο της χώρας όπου συνομιλήσαμε με μια βουλευτή του κόμματος των Φιλελευθέρων, η οποία αφού εξέφρασε την ικανοποίησή της για τη λύση του μακροχρόνιου προβλήματος του ονόματος της Βόρειας Μακεδονίας, ανέφερε τα άλυτα προβλήματα της χώρας της σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. 

Σε γενικότερο πλαίσιο, το ταξίδι κύλησε πολύ καλά και γνώρισα καλύτερα τη γείτονα χώρα, τους ανθρώπους της και τον τρόπο ζωής τους. Αυτό που μου προξένησε όμως μεγάλη εντύπωση ήταν η παρουσία και παραμονή μνημείων, αγαλμάτων και γενικά κατασκευών που παραπέμπουν σε διάφορες περιόδους της ελληνικής αρχαίας και μεσαιωνικής ιστορίας. Με το φαινόμενο αυτό της αρχαιολατρείας ήρθα σε επαφή μελετώντας την για την πτυχιακή μου κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στην Ολλανδία με θέμα την επίδραση της αρχαιολατρείας στην αλλαγή της εθνικής ρητορικής, όπως εκφράστηκε από τον απερχόμενο Πρωθυπουργό Νίκολα Γκρούεφσκι και Πρόεδρο Γκεόργκι Ιβάνοφ κατά την περίοδο 2006-2016. 

Το άγαλμα που δεσπόζει στην πόλη και αποτελεί σήμα κατατεθέν της αρχαιολατρείας στη χώρα είναι αυτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή του έφιππου πολεμιστή. Το άγαλμα αυτό μαζί με άλλα αγάλματα όπως της Ολυμπιάδας και του Φιλίππου Β’ (γονιών του Μεγάλου Αλεξάνδρου) αλλά και του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού αποτελούν μέρος του κυβερνητικού προγράμματος ‘Σκόπια 2014’, με πρωτοβουλία του πρώην πρωθυπουργού Νίκολα Γκρουέφσκι με σκοπό τη μετάδοση μιας κλασικής χροιάς στην αρχιτεκτονική της πρωτεύουσας. Το συγκεκριμένο έργο, το οποίο αποτελείται από 137 αγάλματα, μνημεία, γλυπτά και κατασκευές με κίονες και αετώματα όπως το αρχαιολογικό μουσείο των Σκοπίων, αποτελεί την ενσάρκωση της αρχαιολατρείας, που προωθήθηκε ιδιαίτερα ως εθνικό δόγμα από την προηγούμενη κυβέρνηση επί Γκρουέφσκι. Επίσης το έργο αυτό, σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών Σκόπια μέχρι και το Δεκέμβριο του 2017, έχει ανέλθει στα 684 εκατομμύρια ευρώ. 

Ο απώτερος στόχος του Γκρουέφσκι μέσω του έργου ‘Σκόπια 2014’ ήταν να προωθήσει μια εθνική ρητορική περί εδραίωσης της λεγόμενης ‘Μακεδονικής’ ταυτότητας, συνδεόμενης άμεσα με την αρχαία Μακεδονία και την κληρονομιά της. Επιπρόσθετα, μέσω της αρχιτεκτονικής αυτής ανάπλασης της πρωτεύουσας, επηρεασμένης από την αρχαιότητα, στόχευε να ενισχύσει τη μοναδικότητα της εθνικής ‘Μακεδονικής’ ταυτότητας της χώρας και να αποδεσμευτεί από το σλαβικό παρελθόν και τη σλαβική νοοτροπία που χαρακτηρίζει τη χώρα. Παράλληλα, όπως δήλωσε το 2008 ο πρώην Πρόεδρος της χώρας, Γκεόργκι Ιβάνοφ, η προσπάθεια ανάπλασης της πρωτεύουσας και η υιοθέτηση ενός κλασικού αρχιτεκτονικού στυλ, επηρεασμένου από την ιστορία, αποδίδεται στον εκνευρισμό και την απογοήτευση που υπήρξε στην αντιπροσωπεία της Βόρειας Μακεδονίας μετά την άσκηση του δικαιώματος βέτο από την Ελλάδα στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι την ίδια χρονιά σχετικά με την αίτηση της γείτονας χώρας ως υποψήφιου προς ένταξη μέλους στη συμμαχία. 

Η αρχαιολατρεία που υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση Γκρουέφσκι δεν περιορίστηκε μόνο στην κατασκευή αγαλμάτων και μνημείων που παραπέμπουν στην ελληνική αρχαιότητα, αλλά εκδηλώθηκε και με διάφορες πολιτικές ενέργειες και αποφάσεις. Το Δεκέμβριο του 2006, η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Γκρουέφσκι αποφάσισε τη μετονομασία του αεροδρομίου των Σκοπίων σε ‘Αλέξανδρος ο Μέγας’. Παράλληλα, υπήρξαν ενέργειες και γεγονότα που αποτυπώνουν τη μετουσίωση της αρχαιολατρείας σε πράξη όπως η αναβίωση από τη νεολαία του κόμματος, από όπου προέρχεται ο Γκρουέφσκι, μιας αρχαίας Μακεδονικής γιορτής ονόματι Ξάντικα (Xantica) το 2007. Οι συμμετέχοντες στη γιορτή αυτή είναι ντυμένοι με τέτοιο τρόπο που παραπέμπει στις φάλαγγες του στρατού επί εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, την ημέρα που δοξάζεται στη γείτονα χώρα η επανάσταση του Ίλιντεν (2 Αυγούστου 1903), παραδόσεις και σύμβολα σχετικά με την αντίσταση κατά της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας επαναπροσδιορίστηκαν ή αντικαταστάθηκαν από παραδόσεις και σύμβολα που παραπέμπουν στην εποχή του αρχαίου Μακεδονικού Βασιλείου.

Παρά την προσπάθεια όμως της κυβέρνησης του Γκρουέφσκι αλλά και του πρώην Προέδρου Ιβάνοφ να προωθήσουν μια εθνική ρητορική μέσω ενεργειών συνδεόμενων με την αρχιτεκτονική και την ιστορία, αποτελέσματα μιας έρευνας που διενεργήθηκε από το προαναφερθέν Ινστιτούτο στα Σκόπια σχετικά με τις απόψεις 2000 πολιτών της χώρας για το έργο ‘Σκόπια 2014’ έδειξαν πως δεν ταυτίστηκαν με το συγκεκριμένο εγχείρημα της κυβέρνησης. Αρχικά, στην ερώτηση για το ποια ήταν η πιο σημαντική περίοδος για τη διαμόρφωση της ‘Μακεδονικής’ ταυτότητας, μόνο το 5,8% αυτών επέλεξαν την περίοδο της αρχαιότητας ή της αρχαίας Μακεδονίας ως απάντηση στην ερώτηση αυτή, όταν τη μεγαλύτερη απήχηση είχε η περίοδος της ανεξαρτησίας της χώρας από την πρώην Γιουγκοσλαβία μέχρι σήμερα. Επιπρόσθετα, στην ερώτηση για το ποια ήταν η πιο σημαντική ιστορική προσωπικότητα για τη διαμόρφωση της ‘Μακεδονικής’ ταυτότητας, μόνο το 9% των ερωτηθέντων επέλεξε τον Μέγα Αλέξανδρο, ενώ οι ιερείς Κύριλλος και Μεθόδιος αποτέλεσαν την πιο δημοφιλή επιλογή με ποσοστό 24%. 

Το παρόν έργο ‘Σκόπια 2014’ αποτέλεσε μια κυβερνητική προσπάθεια (επί Γκρουέφσκι) εθνικής ενδυνάμωσης και της εικόνας του κράτους στο εξωτερικό, με σκοπό την ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των πολιτών και μακροπρόθεσμων πολιτικών οφειλών στο εσωτερικό. Αντίθετα, κατάφερε να διχάσει την πλειοψηφία του πληθυσμού σύμφωνα με την έρευνα του προαναφερθέντος Ινστιτούτου και να μην κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου όσον αφορά το εν λόγω κυβερνητικό εγχείρημα. Καταλήγοντας, στο ταξίδι που πραγματοποιήθηκε στα Σκόπια, δεν εκφράστηκε κάποια ακραία άποψη που να προσομοιάζει τις εθνικιστικές πολιτικές και απόψεις του Γκρουέφσκι, συνδεόμενες με την αρχαιολατρεία, από τους συμμετέχοντες της Βόρειας Μακεδονίας. Εν αντιθέσει, εκφράστηκαν σκέψεις και απόψεις που μεριμνούν για την επίλυση άμεσων και ουσιωδών προβλημάτων μιας κοινωνίας, όπως η βελτίωση της εκπαίδευσης και της υγείας, η μείωση της ανεργίας και η εξάλειψη της διαφθοράς στη χώρα. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία φιλελεύθερων οργανώσεων σε Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για ουσιώδη συζήτηση εφ όλης της ύλης για διασυνοριακά και διεθνή ζητήματα που υφίστανται ακόμα στην περιοχή των Βαλκανίων.

*** Ζερζελίδης Θ. Νικόλαος (Νίκος), Αναλυτής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Ζητημάτων, κυρίως σχετικά με την ασφάλεια, τρομοκρατία, μετανάστευση και εθνικισμό

Γεννήθηκε στο πανέμορφο νησί της Χίου τον Ιανουάριο του 1994. Ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο Κιλκίς. Το 2012, μετά τις Πανελλαδικές εξετάσεις, εισήχθη στη σχολή Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, απ’ όπου αποφοίτησε με βαθμό 8,3/10. Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών, συμμετείχε σε πολυάριθμα συνέδρια-προσομοιώσεις διεθνών και ευρωπαϊκών θεσμών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (Αγγλία, Ιταλία) και ήταν μέλος διάφορων think tanks στην Αθήνα με επίκεντρο το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Τουρκία. Παράλληλα, σπούδασε για 1 εξάμηνο στην Πράγα της Τσεχίας στο Metropolitan University Prague μέσω του προγράμματος Erasmus. Το 2016, μετά το πέρας των σπουδών του, έκανε πρακτική στη Διεθνή Αμνηστία στην Αθήνα, ΜΚΟ με θέμα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη μετανάστευση αλλά και στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, διενεργώντας έρευνα για τις διμερείς σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας. Το Φλεβάρη το 2017 και για ένα χρόνο, αποφάσισε να μετακινηθεί στην Πορτογαλία, στην πόλη Αμαράντε ως εθελοντής με την Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία (ή Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης όπως επίσης ονομάζεται). Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτείται από το Erasmus Plus. Στην Πορτογαλία ως κύρια καθήκοντα είχε την υποστήριξη του έργου τοπικών σχολείων, νηπιαγωγείων, του ορφανοτροφείου, του κέντρο με άτομα με ειδικές ανάγκες αλλά και την υποστήριξη ολιγοήμερων ευρωπαϊκών προγραμμάτων ανταλλαγής νέων με θέμα τη μετανάστευση, τη μουσική, τον κινηματογράφο και την ανταλλαγή πολιτιστικών παραδόσεων, συνηθειών και απόψεων μεταξύ νέων ανθρώπων από διάφορες χώρες του κόσμου. Το Σεπτέμβριο του 2018 ξεκίνησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Λάϊντεν της Ολλανδίας στις Πολιτικές Επιστήμες με εξειδίκευση στον Εθνικισμό, στις Εθνοτικές Συγκρούσεις και την Ανάπτυξη και ολοκλήρωσε τις σπουδές του τον Ιούνιο του 2019. Τον Οκτώβριο ξεκινάει τη στρατιωτική του θητεία στο Πυροβολικό Σώμα. Μιλάει επίσης τις παρακάτω 5 ξένες γλώσσες: Αγγλικά, Πορτογαλικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Τσέχικα σε βασικό επίπεδο.