Ποιος ήταν και Τι απέγινε ο Πόντιος Πιλάτος;

Ποιος ήταν και Τι απέγινε ο Πόντιος Πιλάτος;

''Πλένω τα χέρια μου από το αίμα αυτού του αθώου, το κρίμα ας πέσει πάνω σας'' φαίνεται να είχε πει (σε ελεύθερη μετάφραση) και έμεινε στην ιστορία για την παράξενη ''ουδετερότητα'' του. Ο σκεπτικιστής Πιλάτος είναι μια ιστορική μορφή που στοιχειώνει τη φαντασία μας. Για μερικούς είναι ''άγιος'' ενώ για άλλους αποτελεί την προσωποποίηση της ανθρώπινης αδυναμίας, χαρακτηριστική περίπτωση πολιτικού ο οποίος είναι πρόθυμος να θυσιάσει έναν άνθρωπο για χάρη της σταθερότητας.

Είτε συμμερίζεστε κάποια από αυτές τις απόψεις είτε όχι, ο Πόντιος Πιλάτος άφησε όνομα για τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίστηκε τον Ιησού Χριστό. Ποιος ήταν ο Πιλάτος; Τι γνωρίζουμε για αυτόν; Μαθαίνοντας περισσότερα για το αξίωμά του, θα αυξήσουμε την κατανόησή μας για τα πιο σημαντικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν ποτέ στη γη...

Αξίωμα, Καθήκοντα και Εξουσία

Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Τιβέριος διόρισε τον Πιλάτο κυβερνήτη της επαρχίας της Ιουδαίας το 26 Κ.Χ. Αυτού του είδους οι έπαρχοι ανήκαν στη λεγόμενη τάξη των ιππέων, οι οποίοι ήταν ευγενείς κατώτεροι από τους αριστοκράτες της τάξης των συγκλητικών. Ο Πιλάτος πιθανώς κατατάχθηκε στο στρατό και έγινε χίλιαρχος, δηλαδή χαμηλόβαθμος διοικητής, στη συνέχεια ανήλθε τις βαθμίδες της ιεραρχίας με διαδοχικές θητείες και διορίστηκε κυβερνήτης προτού κλείσει τα 30.

Όταν ήταν εν στολή, ο Πιλάτος θα φορούσε δερμάτινο χιτώνα και μεταλλικό θώρακα. Η πολιτική περιβολή του περιλάμβανε λευκή τήβεννο με πορφυρή ταινία στις παρυφές. Πρέπει να είχε κοντά μαλλιά και να ήταν καλοξυρισμένος. Μολονότι ορισμένοι πιστεύουν ότι καταγόταν από την Ισπανία, το όνομά του υποδηλώνει ότι ανήκε στη φυλή των Ποντίων, οι οποίοι ήταν Σαμνίτες ευγενείς από τη νότια Ιταλία.

Οι έπαρχοι που ανήκαν στην ίδια τάξη με τον Πιλάτο στέλνονταν συνήθως σε βαρβαρικές περιοχές. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την Ιουδαία τέτοιου είδους περιοχή. Εκτός από τη διατήρηση της τάξης, ο Πιλάτος επέβλεπε την είσπραξη των έμμεσων φόρων καθώς και του κεφαλικού φόρου. Η καθημερινή απονομή δικαιοσύνης ήταν αρμοδιότητα των ιουδαϊκών δικαστηρίων, αλλά οι υποθέσεις που απαιτούσαν τη θανατική ποινή προφανώς παραπέμπονταν στον κυβερνήτη, ο οποίος ήταν η ανώτατη δικαστική αρχή.

Με μια μικρή ομάδα γραμματέων, ακολούθων και αγγελιοφόρων, ο Πιλάτος και η σύζυγός του ζούσαν στην πόλη της Καισάρειας, όπου υπήρχε λιμάνι. Ο Πιλάτος διοικούσε πέντε κοόρτεις πεζικού που είχαν από 500 ως 1.000 άντρες η καθεμιά, καθώς και ένα σύνταγμα ιππικού αποτελούμενο πιθανώς από 500 άντρες. Για τους στρατιώτες του ήταν κάτι το συνηθισμένο να εκτελούν διάφορους παραβάτες. Σε καιρό ειρήνης οι εκτελέσεις γίνονταν με συνοπτικές ακροαματικές διαδικασίες, αλλά σε περίπτωση εξέγερσης οι στασιαστές θανατώνονταν επί τόπου και μαζικά. Για παράδειγμα, οι Ρωμαίοι εκτέλεσαν 6.000 δούλους προκειμένου να καταστείλουν την εξέγερση που έγινε υπό την ηγεσία του Σπάρτακου. Αν υπήρχε κίνδυνος αναταραχών στην Ιουδαία, ο κυβερνήτης μπορούσε κανονικά να απευθυνθεί στον αυτοκρατορικό λεγάτο στη Συρία, ο οποίος διοικούσε λεγεώνες. Ωστόσο, σε μεγάλο μέρος της θητείας του Πιλάτου ο λεγάτος απουσίαζε, οπότε ο Πιλάτος έπρεπε να τερματίζει τις ταραχές γρήγορα.

Οι κυβερνήτες επικοινωνούσαν τακτικά με τον αυτοκράτορα. Όποια ζητήματα αφορούσαν την υπόληψή του ή οποιεσδήποτε απειλές υπήρχαν για τη ρωμαϊκή εξουσία έπρεπε να τα αναφέρουν, και κατόπιν εκδίδονταν αυτοκρατορικά διατάγματα. Ο κυβερνήτης ίσως έσπευδε να παρουσιάσει στον αυτοκράτορα τη δική του εκδοχή για τα τεκταινόμενα στην επαρχία του προτού προλάβουν να παραπονεθούν άλλοι. Καθώς προμηνύονταν ταραχές στην Ιουδαία, τέτοιες έγνοιες απασχολούσαν σαφώς τον Πιλάτο.

Πέρα από τις αφηγήσεις των Ευαγγελίων, οι ιστορικοί Φλάβιος Ιώσηπος και Φίλων είναι οι κύριες πηγές πληροφοριών για τον Πιλάτο. Επίσης, ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος δηλώνει ότι ο Πιλάτος εκτέλεσε τον Κρίστους (Χριστό), από τον οποίο πήραν το όνομά τους οι Χριστιανοί.

Προκαλεί την Οργή των Ιουδαίων

Ο Ιώσηπος λέει ότι, από σεβασμό για τους ηθικούς ενδοιασμούς που είχαν οι Ιουδαίοι σχετικά με την κατασκευή θρησκευτικών ομοιωμάτων, οι Ρωμαίοι κυβερνήτες δεν έφερναν μέσα στην Ιερουσαλήμ στρατιωτικά λάβαρα με αναπαραστάσεις του αυτοκράτορα. Επειδή ο Πιλάτος δεν δίστασε να το κάνει αυτό, οργισμένοι Ιουδαίοι έσπευσαν στην Καισάρεια για να διαμαρτυρηθούν. Ο Πιλάτος δεν έκανε τίποτα επί πέντε ημέρες. Την έκτη ημέρα διέταξε τους στρατιώτες του να περικυκλώσουν τους διαδηλωτές και να τους απειλήσουν ότι θα τους εκτελέσουν αν δεν διαλυθούν. Όταν οι Ιουδαίοι είπαν ότι θα προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να ανεχτούν την παραβίαση του Νόμου τους, ο Πιλάτος υποχώρησε και διέταξε να απομακρυνθούν οι αναπαραστάσεις.

Ο Πιλάτος ήταν ικανός να καταφεύγει στη βία. Σε ένα περιστατικό που κατέγραψε ο Ιώσηπος, ο έπαρχος ξεκίνησε τις εργασίες για την κατασκευή ενός υδραγωγείου που θα έφερνε νερό στην Ιερουσαλήμ και χρησιμοποίησε χρήματα από το θησαυροφυλάκιο του ναού προκειμένου να χρηματοδοτήσει το έργο. Ο Πιλάτος δεν άρπαξε έτσι απλά τα χρήματα, διότι γνώριζε ότι η λεηλασία του ναού αποτελούσε ιεροσυλία και ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι οργισμένοι Ιουδαίοι θα ζητούσαν από τον Τιβέριο να τον ανακαλέσει στη Ρώμη. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο Πιλάτος είχε τη συνεργασία των αρμοδίων του ναού. Τα αφιερωμένα χρήματα, τα οποία αποκαλούνταν «κορβάν», ήταν νόμιμο να χρησιμοποιηθούν για δημόσια έργα προς όφελος της πόλης. Εντούτοις, χιλιάδες Ιουδαίοι συγκεντρώθηκαν για να εκφράσουν την αγανάκτησή τους.

Ο Πιλάτος έβαλε στρατιώτες να αναμειχθούν με το πλήθος και τους διέταξε να μη χρησιμοποιήσουν σπαθιά αλλά να χτυπήσουν τους διαδηλωτές με ρόπαλα. Προφανώς ήθελε να θέσει τον όχλο υπό έλεγχο χωρίς να προκαλέσει σφαγή. Αυτή η τακτική φαίνεται ότι απέδωσε, παρότι μερικοί πέθαναν. Όταν κάποιοι ανέφεραν στον Ιησού ότι ο Πιλάτος είχε αναμείξει το αίμα ορισμένων Γαλιλαίων με τις θυσίες τους ίσως έκαναν λόγο για αυτό το περιστατικό.

«Τι Είναι Αλήθεια;»

Αυτό που επέσυρε στον Πιλάτο την κακή του φήμη ήταν η έρευνα που διεξήγαγε για τις κατηγορίες των Ιουδαίων πρωθιερέων και πρεσβυτέρων ότι ο Ιησούς πρόβαλλε τον εαυτό του ως Βασιλιά. Όταν άκουσε πως η αποστολή του Ιησού ήταν να δώσει μαρτυρία για την αλήθεια, ο Πιλάτος αντιλήφθηκε ότι ο κρατούμενος δεν αποτελούσε απειλή για τη Ρώμη. «Τι είναι αλήθεια;» ρώτησε, πιστεύοντας προφανώς πως η αλήθεια είναι τόσο ασαφής έννοια ώστε δεν αξίζει να της δίνει κανείς πολλή σημασία. Ποιο συμπέρασμα έβγαλε;

Η δίκη του Ιησού θα έπρεπε να τελειώσει εκεί, αλλά οι Ιουδαίοι επέμεναν ότι αυτός υπονόμευε το έθνος. Οι πρωθιερείς είχαν παραδώσει τον Ιησού από φθόνο, και ο Πιλάτος το ήξερε αυτό. Ήξερε επίσης ότι τυχόν απελευθέρωση του Ιησού θα προξενούσε ταραχές, κάτι που ήθελε να αποφύγει. Είχαν ήδη γίνει αρκετές ταραχές, διότι ο Βαραββάς και κάποιοι άλλοι κρατούνταν για στασιασμό και φόνο. Επιπρόσθετα, οι προηγούμενες διαμάχες του Πιλάτου με τους Ιουδαίους είχαν αμαυρώσει την υπόληψή του ενώπιον του Τιβέριου, ο οποίος ήταν διαβόητος για την αυστηρότητα με την οποία αντιμετώπιζε τους ανεπαρκείς κυβερνήτες. Από την άλλη πλευρά, το να ενδώσει στους Ιουδαίους θα αποτελούσε ένδειξη αδυναμίας. Έτσι λοιπόν, ο Πιλάτος αντιμετώπιζε δίλημμα.

Μόλις άκουσε από πού ήταν ο Ιησούς, ο Πιλάτος προσπάθησε να μεταβιβάσει την υπόθεση στον Ηρώδη Αντίπα, περιφερειακό διοικητή της Γαλιλαίας. Όταν απέτυχε αυτή η απόπειρα, ο Πιλάτος προσπάθησε να βάλει εκείνους που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το ανάκτορό του να ζητήσουν οι ίδιοι την απελευθέρωση του Ιησού, σύμφωνα με το έθιμο που υπήρχε να απελευθερώνουν έναν κρατούμενο το Πάσχα. Το πλήθος απαίτησε την απελευθέρωση του Βαραββά.

Ο Πιλάτος μπορεί να ήθελε μεν να κάνει το σωστό, αλλά επιθυμούσε επίσης να σώσει τον εαυτό του και να ευαρεστήσει το πλήθος. Τελικά, έβαλε τη σταδιοδρομία του πάνω από τη συνείδηση και τη δικαιοσύνη. Ζήτησε να του φέρουν νερό, έπλυνε τα χέρια του και δήλωσε πως ήταν αθώος για το θάνατο τον οποίο ενέκρινε εκείνη τη στιγμή. Παρότι πίστευε ότι ο Ιησούς ήταν αθώος, ο Πιλάτος έβαλε να τον μαστιγώσουν.

Ο Πιλάτος έκανε μια τελευταία απόπειρα να απελευθερώσει τον Ιησού, αλλά το πλήθος φώναξε λέγοντας ότι αν το έκανε αυτό δεν ήταν φίλος του Καίσαρα. Τότε ο Πιλάτος υποχώρησε. Κάποιος λόγιος είπε τα εξής σχετικά με την απόφαση του Πιλάτου: Η λύση ήταν εύκολη, να εκτελεστεί εκείνος ο άνθρωπος. Το μόνο που θα χανόταν ήταν η ζωή ενός προφανώς ασήμαντου Ιουδαίου. Θα ήταν ανόητο να επιτρέψει να ξεσπάσουν ταραχές εξαιτίας του.

Τι Απέγινε ο Πιλάτος;

Το τελευταίο καταγραμμένο γεγονός της σταδιοδρομίας του Πιλάτου ήταν μία ακόμα σύγκρουση. Ο Ιώσηπος λέει ότι ένας όχλος οπλισμένων Σαμαρειτών συγκεντρώθηκε στο Όρος Γαριζίν ελπίζοντας να ανακαλύψει θησαυρούς που υποτίθεται ότι είχε θάψει εκεί ο Μωυσής. Ο Πιλάτος παρενέβη και τα στρατεύματά του θανάτωσαν αρκετά άτομα από το πλήθος. Οι Σαμαρείτες παραπονέθηκαν στον ανώτερο του Πιλάτου, τον Λούκιο Βιτέλλιο, κυβερνήτη της Συρίας. Το αν ο Βιτέλλιος θεώρησε πως ο Πιλάτος είχε υπερβεί τα όρια δεν αναφέρεται. Πάντως, διέταξε τον Πιλάτο να μεταβεί στη Ρώμη προκειμένου να λογοδοτήσει στον αυτοκράτορα για τις πράξεις του. Ο Τιβέριος, όμως, πέθανε προτού φτάσει ο Πιλάτος.

«Στο σημείο αυτό», αναφέρει κάποια πηγή, «ο Πιλάτος χάνεται από την ιστορία και περνάει στο θρύλο». Ωστόσο, πολλοί έχουν προσπαθήσει να βρουν τις λεπτομέρειες που λείπουν. Έχει προβληθεί ο ισχυρισμός ότι ο Πιλάτος έγινε Χριστιανός. Οι Αιθίοπες «Χριστιανοί» τον ανακήρυξαν «άγιο». Ο Ευσέβιος, ο οποίος έγραψε στα τέλη του τρίτου και στις αρχές του τέταρτου αιώνα, ήταν ο πρώτος από πολλούς που ισχυρίστηκαν ότι ο Πιλάτος αυτοκτόνησε όπως ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Εντούτοις, το τι απέγινε ο Πιλάτος είναι θέμα εικασιών.

Ο Πιλάτος μπορεί να ήταν αδιάλλακτος, επιπόλαιος και αμείλικτος. Αλλά παρέμεινε στο αξίωμά του επί δέκα χρόνια, ενώ οι περισσότεροι έπαρχοι της Ιουδαίας υπηρέτησαν πολύ λιγότερο. Επομένως, από την άποψη των Ρωμαίων, ο Πιλάτος ήταν ικανός. Έχει ειπωθεί ότι ήταν δειλός εφόσον, ενεργώντας αξιόμεμπτα, παρέδωσε τον Ιησού ώστε να τον βασανίσουν και να τον θανατώσουν για να προστατευτεί ο ίδιος. Άλλοι προβάλλουν το επιχείρημα ότι καθήκον του Πιλάτου δεν ήταν τόσο το να αποδίδει δικαιοσύνη όσο το να προάγει την ειρήνη και τα ρωμαϊκά συμφέροντα.

Οι καιροί του Πιλάτου διέφεραν πολύ από τους δικούς μας. Παρ’ όλα αυτά, κανένας δικαστής δεν θα ήταν θεμιτό να καταδικάσει έναν άνθρωπο τον οποίο θεωρούσε αθώο. Αν δεν είχε συναντήσει τον Ιησού, ο Πόντιος Πιλάτος ίσως να μην ήταν παρά ένα ακόμη όνομα στα βιβλία της ιστορίας...