Εφηβεία: Aλήθειες και μύθοι

Υπογράφει η Ιφιγένεια Μανίτσα



Η εφηβεία είναι γεγονός πως αποτελεί για ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων μία τρομερά δύσκολη συναισθηματικά περίοδο. Ωστόσο, μελετώντας και διεξάγοντας έρευνα πάνω σε εφήβους, παρατηρώ πως όπως υπάρχουν κάποιες γενικές αλήθειες για αυτή την περίοδο της ζωής του ατόμου, από την άλλη υπάρχουν και κάποιοι μύθοι οι οποίοι, ίσως, είναι καιρός να καταρριφθούν ή, ακόμη καλύτερα, να προβληματίσουν εκπαιδευτικούς, γονείς και ερευνητές.

Αλήθειες για την εφηβεία:

1. Είναι γνωστό πως οι έφηβοι αντιμετωπίζουν μία σειρά από ραγδαίες σωματικές αλλαγές οι οποίες τους προκαλούν αισθήματα εκνευρισμού και αναστάτωσης. Οι ορμονικές αλλαγές κυριαρχούν με αποτέλεσμα να προκαλούν σύγχυση στο άτομο. Εξάλλου, δεν είναι ό,τι πιο ευχάριστο να αποχωρίζεσαι το παιδικό για να υποδεχτείς το εφηβικό και σιγά-σιγά το ενήλικό σου σώμα. 

2. Οι νεαροί έφηβοι παλεύουν να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν την προσωπική τους ταυτότητα μέσα από μία συνεχή ανακάλυψη προσωπικών πεποιθήσεων και στόχων. Από τη μία, «σηκώνουν το βάρος» του ότι πρέπει να αποχωριστούν την παιδικότητά τους και από την άλλη πρέπει να συνηθίσουν στη νέα κατάσταση η οποία τους προετοιμάζει για την ενήλικη ζωή. Επιπλέον, η εφηβεία δεν είναι μία στάσιμη κατάσταση αλλά αντίθετα, έντονες αλλαγές λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια εξέλιξής της. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα πόσο διαφορετικά συμπεριφέρεται (και μοιάζει) ένα παιδί το οποίο είναι έντεκα (11) ετών και τώρα μπαίνει στην εφηβεία από έναν έφηβο δεκαέξι (16) ετών ο οποίος ξεκινά να σκέφτεται το προσωπικό του μέλλον και εξέλιξη: Τότε είναι που συνήθως αποφασίζει το άτομο τι είδους καριέρα θα ήθελε να ακολουθήσει, αν θα ήθελε να σπουδάσει, να δουλέψει κάπου...

3. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι που αρχίζει και η καλλιέργεια ρομαντικών σχέσεων και το άτομο αρχίζει να ανακαλύπτει τη σεξουαλική του ταυτότητα. Ένας μεγάλος αριθμός των εφήβων (γιατί υπάρχουν και εξαιρέσεις και θα το αναλύσω παρακάτω στους μύθους γύρω από την εφηβεία!) προτιμούν να περνούν περισσότερο χρόνο με την παρέα τους, παρά με την οικογένειά τους. Ωστόσο, η καλλιέργεια κοινωνικών και ρομαντικών σχέσεων κατά τη διάρκεια της εφηβείας είναι, κάποιες φορές, αρκετά επώδυνη με αποτέλεσμα οι έφηβοι να αισθάνονται μοναξιά. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η αυτοεκτίμηση, ιδιαίτερα των κοριτσιών, κατά τη διάρκεια της εφηβείας, είναι εξαιρετικά χαμηλή (Laursen & Hartl, 2013).

4. Ακόμη, οι έφηβοι με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, ίσως, έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ περισσότερες προκλήσεις σε σχέση με τους τυπικής ανάπτυξης συνομηλίκους τους τόσο στην κοινωνική όσο και στην ακαδημαϊκή τους ένταξη. Όλες αυτές οι δυσκολίες μεγεθύνονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας κατά τη διάρκεια της οποίας τα άτομα έχουν να αντιμετωπίσουν και όλες τις προκλήσεις της εφηβείας με αποτέλεσμα να μοιάζει επιτακτική η ανάγκη της κατάλληλης ακαδημαϊκής αλλά και κοινωνικής στήριξης.

Μύθοι για την εφηβεία:

1. Ναι, είναι αλήθεια πως ένα μεγάλο ποσοστό των εφήβων προτιμούν να συναναστρέφονται τους συνομηλίκους τους, παρά να περνούν χρόνο με την οικογένειά τους. Ωστόσο, έχω διαπιστώσει τόσο μέσα από την προσωπική μου έρευνα όσο και μέσα από τη δουλειά άλλων ερευνητών πως όταν ένας έφηβος χρειαστεί να πάρει μία σοβαρή απόφαση, συνήθως, επιζητά τη βοήθεια και στήριξη των γονέων του. Επιπλέον, εκτός από τους γονείς τους, μία άλλη ενήλικη παρουσία την οποία αρκετοί έφηβοι επιζητούν είναι αυτή των εκπαιδευτικών τους. Σε πολλές περιπτώσεις οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν ως μία σανίδα σωτηρίας απέναντι στις αρνητικές συνέπειες που μπορούν να επιφέρουν ο σχολικός εκφοβισμός και η απομόνωση από τους συνομηλίκους τους (Spilt, Lier, Leflot, Onghena & Colpin, 2014).

2. Ίσως ο μεγαλύτερος μύθος που έχει δημιουργηθεί γύρω από την εφηβεία είναι πως η παρέα των συνομηλίκων έχει, κυρίως, αρνητικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά του εφήβου. Τα αποτελέσματα ερευνών που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια έδειξαν πως η παρέα συνομηλίκων μπορεί να έχει πολύ θετική επίδραση στην συμπεριφορά του εφήβου (van Hoorn, van Dijk, Meuwese, Rieffe & Crone, 2016). Η επίδραση, βέβαια, της παρέας συνομηλίκων έχει αδιαμφισβήτητα φανεί σε διάφορες μελέτες που έχουν γίνει, σύμφωνα με τις οποίες όταν ένας έφηβος βλέπει τους συνομηλίκους του να επικεντρώνονται στην ακαδημαϊκή τους εξέλιξη και επιτυχία θα πράξει ανάλογα κι αυτός, ενώ αν η παρέα συνομηλίκων ενδιαφέρεται περισσότερο για την καλλιέργεια κοινωνικών και ρομαντικών σχέσεων, αυτό θα επηρεάσει σημαντικά και τον ίδιο τον έφηβο.

3. Παραπάνω ανέφερα πως τα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορεί να αντιμετωπίσουν κατά τη διάρκεια της εφηβείας πολύ περισσότερες προκλήσεις και δυσκολίες σε σύγκριση με τους τυπικής ανάπτυξης συνομηλίκους τους. Ωστόσο, αυτό δε συμβαίνει πάντα καθώς υπάρχουν έφηβοι με μαθησιακές δυσκολίες και αναπηρίες οι οποίοι προσαρμόστηκαν πολύ καλύτερα στις νέες συνθήκες που φέρνει στη ζωή του ατόμου η εφηβεία συγκριτικά με τους συνομηλίκους τους. Αυτό το αποτέλεσμα βέβαια εξαρτάται από μία σειρά παραγόντων, όπως είναι το σχολικό περιβάλλον στο οποίο φοιτά το κάθε άτομο, η παροχή στήριξης από γονείς και εκπαιδευτικούς και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί, είναι πως οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με μία σειρά αλλαγών οι οποίες έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Επίσης, το κάθε άτομο είναι διαφορετικό με αποτέλεσμα στην εφηβεία πολλές φορές να βλέπουμε ανόμοιες συμπεριφορές ακόμη και μεταξύ αδερφών που μεγαλώνουν μαζί, γεγονός το οποίο πρέπει να παίζει καθοριστικό ρόλο στην παροχή της κατάλληλης στήριξης.

Προτάσεις για περαιτέρω ανάγνωση:

Van Hoorn, J., van Dijk, E., Meuwese, R., Rieffe, C. & Crone, E.A. (2016). Peer Influence on Prosocial Behavior in Adolescence. Journal of Research on Adolescence, 26(1), 90-100.
Laursen, B. & Hartl, A., C. (2013), Understanding loneliness during adolescence: Developmental changes that increase the risk of perceived social isolation. Journal of Adolescence, 36(6), 1261- 1268.

Spilt, J. L., Lier, P. A. C., Leflot, G., Onghena, P. & Colpin, H. (2014). Children’s Social Self-Concept and Internalizing Problems: The Influence of Peers and Teachers. Child Development, 85(3), 1248-1256.

Για περισσότερες πληροφορίες, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου στο manitasifigeneia@gmail.com. Είμαι διδακτορική φοιτήτρια και αναπληρώτρια λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Kingston στο Λονδίνο και μαζί με άλλα ακαδημαϊκά μέλη του Πανεπιστημίου (λέκτορες, καθηγητές και ερευνητές) έχουμε δημιουργήσει το Developing Minds Lab, το οποίο πραγματοποιεί έρευνα πάνω στην τυπική και μη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ζωής. Θα είναι μεγάλη μας χαρά να σας ακούσουμε, συμβουλεύσουμε και να συνεργαστούμε μαζί σας.