Χριστούγεννα στον κόσμο, Του Ιωάννη Αραμπατζή

*Υπογράφει ο νεαρός κύριος Ιωάννης Αραμπατζής

Είναι αλήθεια πως το 2020, που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος του, δεν αφήνει πίσω του ιδιαίτερα ευχάριστες αναμνήσεις. Πράγματι, από τον περασμένο Φεβρουάριο ο κόσμος μας βιώνει μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που είχε συνηθίσει.

Μολονότι τις τελευταίες δεκαετίες η ανθρωπότητα κινούταν προς μια κατεύθυνση εξάλειψης των συνόρων, εκμηδένισης των αποστάσεων και διάπλασης τελικά μιας ενιαίας κοινότητας ανθρώπων, η πορεία αυτή έχει ανακοπεί βίαια εδώ και δέκα περίπου μήνες: 

ελέω της πανδημίας που μαστίζει την οικουμένη έχουν επιβληθεί στις περισσότερες γειτονιές του πλανήτη αυστηρά περιοριστικά μέτρα που «προάγουν» την απομόνωση και την κοινωνική αποξένωση. Ωστόσο, η μάχη με τον κορονοϊό απαιτεί κουράγιο και υπομονή για να κερδηθεί. Οι φετινές, λοιπόν, γιορτές των Χριστουγέννων, παρά τις πρωτόγνωρες ιδιαιτερότητές τους, αποκτούν ένα πρόσθετο νόημα: δύνανται να αποτελέσουν μια καλή ευκαιρία για να εξοπλιστούν οι άνθρωποι με αισιοδοξία που τόσο πολύ έχουν ανάγκη και να γεμίσουν τα αποθέματά τους σε ψυχικές δυνάμεις που, αν μη τι άλλο, έχουν στερέψει από την ήδη πολύμηνη απώλεια της κανονικότητας στην καθημερινότητά τους.

Οι γιορτές των Χριστουγέννων συνιστούν μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες εορταστικές περιόδους του ημερολογιακού έτους σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Ελλάδα ειδικότερα, τα Χριστούγεννα, πέρα από την αναμφισβήτητη θρησκευτική τους διάσταση, θεωρούνται γιορτή της αγάπης, της χαράς, της ευγνωμοσύνης, της αλληλοβοήθειας και της ανιδιοτελούς προσφοράς στον συνάνθρωπο. Είναι, επίσης, χωρίς αμφιβολία γιορτή της οικογένειας, αφού κάθε χρόνο γιορτάζεται πρωτίστως μέσα στο στενό ή ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον. 

Σε όλες τις πόλεις της χώρας οι πολίτες τηρούν ευλαβικά κάθε Χριστούγεννα ποικίλα έθιμα που παντρεύουν τις χριστιανικές παραδόσεις με τα αρχαιοελληνικά ήθη: το στόλισμα του καραβιού παλαιότερα και σήμερα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, τα διακοσμημένα με λαμπιόνια μπαλκόνια, τα στεφάνια στις εξώπορτες των σπιτιών, τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, που όλοι μας κάποια στιγμή στην παιδική μας ηλικία τραγουδήσαμε από πόρτα σε πόρτα στη γειτονιά, η ανταλλαγή των δώρων μεταξύ συγγενών και φίλων και τα τεράστια γιορτινά τραπέζια με προσκεκλημένη όλη την οικογένεια σε έναν οργασμό αρωμάτων και γεύσεων.

Πώς όμως γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στον υπόλοιπο κόσμο; Στο παρόν άρθρο θα ταξιδέψουμε μαζί από άκρη σε άκρη του πλανήτη για να ανακαλύψουμε πώς τιμούν τη γιορτή των Χριστουγέννων οι διάφοροι λαοί του κόσμου και ποια χριστουγεννιάτικα έθιμα συναντώνται σε κάθε γωνιά της Γης.

Σουηδία 

Στη χώρα της Σκανδιναβικής Χερσονήσου συναντάται ένα πολύ ιδιαίτερο και περίεργο χριστουγεννιάτικο έθιμο: η αχυρένια κατσίκα του Γκέβλε. Πιο συγκεκριμένα, από το 1966 μέχρι σήμερα οι κάτοικοι της πόλης του Γκέβλε είθισται να κατασκευάζουν κάθε χρόνο τις ημέρες των γιορτών μια κατσίκα τεραστίων διαστάσεων χρησιμοποιώντας αποκλειστικά άχυρο για να κοσμήσουν κάποιον κεντρικό χώρο της πόλης. Οι ντόπιοι στοιχηματίζουν μάλιστα για το αν θα καεί ή όχι το αχυρένιο κατασκεύασμα, μιας και είναι συχνό φαινόμενο να του βάζει κάποιος φωτιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ακόμα πιο περίεργο έθιμο της πυρπόλησης της κατσίκας του Γκέβλε έχει συμβεί 35 φορές (!) στο παρελθόν. Παρά τις προσπάθειες των τοπικών αρχών να περιορίσουν τον βανδαλισμό, φαίνεται πως το κάψιμο της κατσίκας έχει γίνει μέρος αυτού του αναμφισβήτητα αλλόκοτου εθίμου.

Φιλιππίνες 

Στη μακρινή χώρα της ΝΑ Ασίας διοργανώνεται κάθε χρόνο τις ημέρες των Χριστουγέννων το φαντασμαγορικό Φεστιβάλ Γιγάντιων Φαναριών στη πόλη του Σαν Φερνάντο.  Τα γιγάντια αυτά φανάρια συμβολίζουν το αστέρι της Βηθλεέμ, αλλά και την ελπίδα για όσα θα φέρει η νέα χρονιά. Πέραν τούτου, στις Φιλιππίνες οι γιορτές των Χριστουγέννων διαρκούν από τον Σεπτέμβριο μέχρι την πρώτη Κυριακή του Ιανουαρίου. Με την ατμόσφαιρα να είναι γιορτινή τους μισούς περίπου μήνες του έτους, η ασιατική χώρα φαντάζει, λοιπόν, ιδανικός προορισμός για όσους έχουν ιδιαίτερη αδυναμία στα Χριστούγεννα.

Ιαπωνία

Στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου τα Χριστούγεννα προσλαμβάνουν μια περισσότερη κοσμική διάσταση, χωρίς όμως να σημαίνει αυτό ότι χάνουν πλήρως την αξία τους. Η παράδοση που αναμφίβολα ξεχωρίζει είναι αυτή που θέλει τους ντόπιους να γευματίζουν τις ημέρες των γιορτών σε ένα τοπικό KFC της γνωστής αμερικάνικης αλυσίδας εστιατορίων fastfood, απολαμβάνοντας ένα χριστουγεννιάτικο «partybarrel» με τηγανητό κοτόπουλο. Το ιδιαιτέρως ασυνήθιστο αυτό έθιμο προέκυψε από μια διαφημιστική καμπάνια στις αρχές της δεκαετίας του 1970, έμπνευση του τότε μάνατζερ του πρώτου καταστήματος που είχε ανοίξει στη χώρα. Θεωρείται, ακόμα, ότι τα Χριστούγεννα αποτελούν μια ρομαντική μέρα για να περάσουν τα ζευγάρια όλης της χώρας μαζί.

Ισλανδία

Σύμφωνα με την ισλανδική παράδοση, κάθε μέρα από τις 12 Δεκεμβρίου μέχρι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, ένας από τους 13 YuleLads - σκανταλιάρικα πλάσματα που ζουν στα βουνά, παρόμοια με τους δικούς μας καλικάντζαρους-, επισκέπτονται τους μικρούς Ισλανδούς αφήνοντας δώρα στα μποτάκια των καλών παιδιών και σάπιες πατάτες στα μποτάκια των άτακτων. 

Φινλανδία

Στο πλαίσιο των εορτασμών των Χριστουγέννων, στις 13 Δεκεμβρίου, ημέρα που εορτάζεται η Αγία Λουκία, το μεγαλύτερο σε ηλικία κορίτσι κάθε οικογένειας φοράει μια άσπρη ρόμπα και ένα στέμμα φτιαγμένο από κεράκια και σερβίρει ψωμάκια, μπισκότα, καφέ και ζεστό κρασί με μπαχαρικά στην οικογένειά της. Την παραμονή πολλές φινλανδικές οικογένειες συνηθίζουν να επισκέπτονται σάουνες για να χαλαρώσουν. Για πρωινό ανήμερα των Χριστουγέννων οι οικογένειες τρώνε ένα παραδοσιακό έδεσμα της χώρας, ένα είδος χυλού από ρύζι, γάλα και κανέλα ή βούτυρο –αντίστοιχο με το δικό μας ρυζόγαλο- μέσα στο οποίο βρίσκεται κρυμμένο ένα αμύγδαλο. Το έθιμο θέλει όποιον το βρει στη δική του μερίδα, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και στη δική μας βασιλόπιτα, να είναι ο τυχερός της χρονιάς που ακολουθεί.

Νέα Ζηλανδία 

Στη χώρα της Ωκεανίας τα Χριστούγεννα είναι πολύ διαφορετικά από αυτό που έχουμε συνηθίσει. Η εορταστική περίοδος πέφτει μέσα στο καλοκαίρι των χωρών του Νότιου Ημισφαιρίου, γι’ αυτό και οι οικογένειες στη Νέα Ζηλανδία γιορτάζουν τα Χριστούγεννα κάνοντας μπάρμπεκιου με συγγενείς και φίλους, ενώ παραδοσιακά θεωρείται χριστουγεννιάτικο δέντρο και στολίζεται το Pohutukawa, ένα φυτό που εντοπίζεται σε παραθαλάσσιες περιοχές με έντονα κόκκινα άνθη που ανθίζουν τον Δεκέμβρη.

Μεξικό

Η χώρα της Κεντρικής Αμερικής ξεκινάει τους εορτασμούς των Χριστουγέννων από τις αρχές του Δεκέμβρη με τη θρησκευτική παρέλαση «LasPosadas» (στα ισπανικά μεταφράζεται ως «τα καταφύγια», παραπέμποντας προφανώς στη φάτνη όπου γεννήθηκε ο Ιησούς), που αναπαριστά το ταξίδι της Μαρίας και του Ιωσήφ, ενώ οι στολισμοί στις πόλεις έχουν έντονη την παρουσία των Αλεξανδρινών (ή όπως αλλιώς ονομάζονται Αστέρια της Βηθλεέμ ή Ποϊνσέτια), λουλουδιών με κόκκινα, πράσινα και κίτρινα πέταλα με τα οποία φτιάχνονται στεφάνια με ζωηρά χρώματα.

Νορβηγία 

Άλλο ένα πρωτότυπο και αλλιώτικο έθιμο μας έρχεται από τη Νορβηγία. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη νορβηγική παράδοση, οι δρόμοι τις ημέρες των γιορτών των Χριστουγέννων κατακλύζονται από κακόβουλα πνεύματα και μάγισσες. Το έθιμο, λοιπόν, είναι να κρύβουν οι οικογένειες τις σκούπες που έχουν στο σπίτι τους κάθε βράδυ πριν κοιμηθούν για να αποτρέψουν τις μάγισσες από το να τις κλέψουν για να πετάξουν στον ουρανό. Πάντως έχει οπωσδήποτε μια λογική, δε συμφωνείτε; 

Κολομβία

Η χώρα της Λατινικής Αμερικής γιορτάζει κι αυτή με τον ιδιαίτερό της τρόπο τη γιορτή των Χριστουγέννων. Στο πλαίσιο αυτό, στις 7 Δεκεμβρίου γιορτάζεται η Ημέρα των Μικρών Κεριών: οι πολίτες σε όλη τη χώρα διακοσμούν το σπίτι ή τον χώρο εργασίας τους με κεράκια και χάρτινα φαναράκια, που σηματοδοτούν την έναρξη της γιορτινής περιόδου. Μάλιστα, πριν από το άναμμα κάθε κεριού οι άνθρωποι κάνουν και μία ευχή.

Πολωνία

Πέρα από τα λίγο πολύ γνωστά και σε μας έθιμα της ανταλλαγής δώρων, της τέλεσης εκκλησιαστικών λειτουργιών και, ας το παραδεχτούμε όλοι, της παρακολούθησης της δημοφιλούς σειράς ταινιών «HomeAlone», στη χώρα διατηρείται μέχρι και σήμερα ένα περίεργο έθιμο: την Παραμονή των Χριστουγέννων, το κυρίως γεύμα σε κάθε οικογενειακό δείπνο που διοργανώνεται είθισται να είναι ο κυπρίνος. Ενώ, λοιπόν, οι περισσότερες οικογένειες σήμερα απλά προμηθεύονται τον κυπρίνο από κάποια ψαραγορά, η παράδοση θέλει τη νοικοκυρά κάθε σπιτιού να αγοράζει ζωντανό έναν κυπρίνο, να τον κρατάει στη μπανιέρα για λίγες μέρες πριν το γιορτινό τραπέζι και τελικά να τον σκοτώνει η ίδια για να τον μαγειρέψει. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση, η εξήγηση πίσω από αυτό το αλλόκοτο έθιμο είναι ότι τα λέπια του κυπρίνου σημαίνουν καλή τύχη. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο έθιμο φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένο σχεδόν σε ολόκληρη την Κεντρική Ευρώπη, αφού απαντάται επίσης στη Γερμανία, την Αυστρία, την Τσεχία, την Κροατία και τη Σλοβακία.

Κροατία

Στην Κροατία οι οικογένειες φτιάχνουν ένα στεφάνι από άχυρα και κλαδάκια αειθαλών δέντρων για να διακοσμήσουν τα σπίτια. Το στεφάνι αυτό, κατά το έθιμο, έχει πάνω του τέσσερα κεράκια διαφορετικού χρώματος, τα οποία συμβολίζουν την ελπίδα, την ειρήνη, τη χαρά και την αγάπη αντίστοιχα. Επίσης, τα παιδιά φροντίζουν να έχουν καθαρίσει εκ των προτέρων τα παπούτσια τους, καθώς τα τοποθετούν δίπλα από το παράθυρο, ώστε να τα γεμίσει ο Άγιος Νικόλας με δώρα. Αν βέβαια ήταν άτακτα παιδιά μέσα στη χρονιά, τότε το πιο πιθανό είναι να τους επισκεφτεί ο Κράμπους, το τραγόμορφο τέρας των Χριστουγέννων, σύμφωνα με την κροατική παράδοση, και να γεμίσει τα παπουτσάκια τους με χρυσά κλαράκια.

Ουκρανία

Στη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης ισχύει το Ιουλιανό Ημερολόγιο, όπως και σε ορισμένες άλλες χριστιανικές ορθόδοξες χώρες,  σε αντίθεση με τη μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του Δυτικού κυρίως κόσμου που χρησιμοποιούν το Γρηγοριανό Ημερολόγιο. Έτσι, οι Ουκρανοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 7 Γενάρη αντί για τις 25 Δεκέμβρη λέγοντας τα κάλαντα στους δρόμους ή γύρω από το εορταστικό τραπέζι. Μια ακόμα χριστουγεννιάτικη παράδοση της Ουκρανίας θέλει τους συμμετέχοντες σε χριστουγεννιάτικα δείπνα να καθυστερούν να ξεκινήσουν το γεύμα τους μέχρι να φανεί στον νυχτερινό ουρανό το πρώτο αστέρι.

Ισπανία

Στη χώρα της Ιβηρικής Χερσονήσου το έθιμο του ανοίγματος των δώρων δε λαμβάνει χώρα ανήμερα των Χριστουγέννων, αλλά στις 6 Γενάρη, στη γιορτή των Θεοφανείων, μέρα κατά την οποία, όπως υποστηρίζει η τοπική παράδοση, οι Τρεις Μάγοι έφεραν τα δώρα τους στον νεογέννητο Ιησού. Το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο δείπνο της χώρας περιλαμβάνει μια πανδαισία θαλασσινών με αστακό, οστρακοειδή και καβούρια.

Τζαμάικα

Το νησί της Καραϊβικής γιορτάζει έντονα τις γιορτές των Χριστουγέννων. Σε όλη τη χώρα οι πολίτες συμμετέχουν σε ποικίλες εορταστικές εκδηλώσεις, επιδίδονται σε χριστουγεννιάτικες αγορές, ενώ στις περισσότερες μεγάλες πόλεις της Τζαμάικα διοργανώνονται γιορτινά παζάρια, όπου μπορεί κανείς να βρει τοπικά φαγητά, χειροτεχνίες και πολλή μουσική και χορό. Μεταξύ των παραδοσιακών χριστουγεννιάτικων εδεσμάτων της χώρας είναι το Sorrel, ένα γλυκό ποτό φτιαγμένο από τζίντζερ, και ένα κέικ φρούτων με ρούμι.

Ινδία

Παρότι τα Χριστούγεννα στην Ινδία δε συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές του ημερολογιακού έτους, πολλές είναι οι ινδικές οικογένειες που παρευρίσκονται σε μεταμεσονύχτιες θρησκευτικές λειτουργίες και απολαμβάνουν ένα μεγάλο εορταστικό γεύμα. Επίσης, στη χώρα συναντάται το έθιμο να κρεμούν στο εξωτερικό των σπιτιών μεγάλα πολύχρωμα χάρτινα φαναράκια με σχήμα αστεριού, ενώ το έθιμο του στολίσματος του δέντρου απαντάται και στην αχανή ασιατική χώρα με μία όμως σημαντική ιδιαιτερότητα: στην Ινδία οι άνθρωποι συνηθίζουν να διακοσμούν μπανανιές και δέντρα μάνγκο με στολίδια και φανταχτερά υφάσματα.

Ρωσία

Στη Ρωσία το έθιμο του ανοίγματος των δώρων φαίνεται να κυριαρχεί, αλλά εμφανίζει αξιοσημείωτες παραλλαγές, καθώς τα δώρα τα φέρνει, κατά την παράδοση, ο DadMoroz ή FatherFrost, το αντίστοιχο του Άγιου Βασίλη, ενώ λαμβάνει χώρα την Πρωτοχρονιά αντί για την ημέρα των Χριστουγέννων. Την Παραμονή των Χριστουγέννων στα σπίτια της χώρας σερβίρεται γεύμα χωρίς κρέας, που περιλαμβάνει 12 πιάτα, τα οποία συμβολίζουν τους 12 Αποστόλους. 

Λετονία

Ένα ιδιαιτέρως όμορφο χριστουγεννιάτικο έθιμο μας έρχεται από τη μικρή χώρα της Βαλτικής. Πιο συγκεκριμένα, για να λάβουν καθένα από τα χριστουγεννιάτικα δώρα τους οι μικροί Λετονοί θα πρέπει να   απαγγείλουν ένα ποίημα, να παίξουν ένα μουσικό όργανο ή να ερμηνεύσουν ένα μουσικό κομμάτι ως αντάλλαγμα . Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι η Λετονία διεκδικεί την καταγωγή του εθίμου της χρήσης χριστουγεννιάτικου δέντρου για τον εορτασμό των Χριστουγέννων, αφού όπως υποστηρίζεται, το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο του κόσμου χρησιμοποιήθηκε το 1510 στην πρωτεύουσα της χώρας, τη Ρίγα, χωρίς πάντως να μπορεί ακόμα να επιβεβαιωθεί ο ισχυρισμός αυτός με ιστορικές αποδείξεις.

Κένυα

Στο επίκεντρο των Χριστουγέννων στην αφρικανική χώρα βρίσκεται η οικογένεια και η επανασύνδεση των μελών της. Γι’ αυτόν τον λόγο πολλοί Κενυάτες ταξιδεύουν τις μέρες των γιορτών από τις μεγάλες πόλεις, όπου ζουν και εργάζονται, στην επαρχία, για να επισκεφθούν τις οικογένειές τους. Στο πλαίσιο των εορτασμών, οι οικογένειες παρακολουθούν βραδινές θρησκευτικές ακολουθίες στην εκκλησία και απολαμβάνουν πλουσιοπάροχα χριστουγεννιάτικα γεύματα με κατσίκι, πρόβατο, ρύζι και ένα παραδοσιακό πλατύ αζύμωτο ψωμί που ονομάζεται «chapati».

Πακιστάν

Στο Πακιστάν επικρατούσα θρησκεία σε συντριπτικό μάλιστα βαθμό είναι το Ισλάμ. Παρόλα αυτά, στη χώρα απαντώνται μικρές χριστιανικές κοινότητες, οι οποίες τιμούν με το δικό τους τρόπο τη γιορτή των Χριστουγέννων: λένε τα κάλαντα, διακοσμούν τα σπίτια και τις εκκλησίες τους με χειροποίητες φάτνες, ενώ ανήμερα των Χριστουγέννων συμμετέχουν στους εορτασμούς του «BaraDin», μια γιορτή του Πακιστάν που γιορτάζεται από Χριστιανούς και μη και καλεί τους συμμετέχοντες να περάσουν χρόνο με τις οικογένειές τους και να δειπνήσουν μαζί τους. 

Ρουμανία

Τα Χριστούγεννα στη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης τα παιδιά λένε τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι και παίρνουν ως αντάλλαγμα γλυκά και παραδοσιακές πίτες που ονομάζονται «cozonaci». Ωστόσο, σε κάποιες περιοχές το έθιμο παρουσιάζει παραλλαγές: τα παιδιά που λένε τα κάλαντα είναι σύνηθες να βρεθούν «αντιμέτωπα» με ανθρώπους ντυμένους με στολή κατσίκας ή αλλού με στολή αρκούδας, οι οποίοι πειράζουν τα παιδιά κάνοντας σκανταλιές και αταξίες. 

Τσεχία

Η παράδοση της Τσεχίας περιλαμβάνει για τις ημέρες των γιορτών ποικίλα έθιμα που συνδέονται με προλήψεις σχετικές με τη μοίρα και την πρόβλεψη για το τι θα φέρει η νέα χρονιά. Ένα από τα πιο δημοφιλή αφορά τις ανύπαντρες κοπέλες και έχει ως εξής: οι νεαρές γυναίκες που προσδοκούν να βρουν τη νέα χρονιά τον έρωτα της ζωής τους στέκονται με τη πλάτη γυρισμένη προς μια πόρτα και ρίχνουν προς τα πίσω, χωρίς να κοιτάζουν, ένα παπούτσι. Αν το παπούτσι προσγειωθεί έχοντας τη «μύτη» στραμμένη προς την πόρτα, τότε το μέλλον προμηνύεται καλό για την κοπέλα, η οποία θα πρέπει να ξεκινήσει τις γαμήλιες ετοιμασίες, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, πρόκειται να δεχτεί μια πρόταση γάμου μέσα στην καινούργια χρονιά. 

*Ο Γιάννης είναι Φοιτητής Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.